Naar een duurzame universiteit: ‘Voor activistisch werk heb je ademruimte nodig’
Meer papers, meer beurzen, meer studenten: op universiteiten is constante groei nog altijd de gouden standaard. Die mentaliteit zit ons in de weg bij het oplossen van complexe, maatschappelijke problemen als de klimaatcrisis, betogen neurowetenschappers Anne Urai en Clare Kelly. Hun alternatief? De universiteit als donut.
Vijf jaar geleden las Anne Urai (Cognitieve Psychologie) het boek ‘Donuteconomie: In zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw’ van de Britse econoom Kate Raworth. In het boek pleit Raworth voor een economie waarin aan de menselijke basisbehoeften wordt voldaan en de grenzen van de planeet worden gerespecteerd. De economie gevisualiseerd als een ronde ‘donut’, in plaats van een alsmaar stijgende lijn. Een groot contrast met de huidige economie, waar continue groei ten koste gaat van mens, dier en planeet.
Urai rakelde het boek weer op toen ze Raworth over het model hoorde spreken op een webinar. ‘Zouden we zo niet ook moeten nadenken over de academie en de universiteit als geheel? Er zijn al veel mooie initiatieven, bijvoorbeeld Academia in Motion, open science-bewegingen, team science-, en citizen science-projecten. Ik wilde deze graag verbinden de rol van wetenschappers in grotere maatschappelijke thema’s zoals de klimaatcrisis. Door het donutmodel toe te passen op de academische wereld brengen we de samenhang tussen verschillende ontwikkelingen duidelijker in kaart.’ Ze maakte hiervan een grove schets en schreef met Ierse collega Clare Kelly een paper: Rethinking academia in a time of climate crisis. Dat artikel werd dit jaar genomineerd voor de Frontiers Planet Prize, een prijs voor ‘doorbraken in duurzame wetenschap’.
In het paper stellen jullie dat de universitaire gemeenschap meer verantwoordelijkheid moet nemen in de klimaatcrisis. Waarom?
‘Ten eerste omdat er veel kennis is. Lang werd wel erkend dat de ‘harde’ klimaatwetenschappers die modellen maken van de temperatuurstijging, iets over de klimaatcrisis konden zeggen. Wij als sociale wetenschappers hadden er niet zoveel mee te maken. Nu wordt steeds duidelijker hoe groot de sociale factor is in de oplossingen die we met z’n allen moeten implementeren. Daarnaast geven we op de universiteit onderwijs en hebben we een belangrijke rol in het inspireren van de toekomstige generatie. In die context werk ik ook aan een vak over klimaatpsychologie dat volgend academisch jaar van start zal gaan. Tot slot zijn wetenschappers nog altijd een gerespecteerde groep mensen en hebben ze veel invloed. In de geschiedenis hebben universiteiten belangrijke rollen gespeeld in sociale bewegingen en maatschappelijke ontwikkelingen. Duurzaamheid is ook zo’n thema: we kunnen er niet meer omheen.’
Mensen binnen de universiteit zetten zich niet in voor thema’s als het klimaat, omdat ze overwerkt zijn en te druk bezig met de rat race, schrijven jullie in het paper. Hoor je dat hier ook om je heen?
‘Ja, iedereen heeft het druk. Ik zie al wel positieve bewegingen vanuit de universiteit om de werkdruk te verminderen. Bijvoorbeeld het idee om iedereen vijf procent minder les te laten geven en zo ruimte te geven voor andere dingen. Je hebt ademruimte nodig om activistisch werk erbij te doen, dat zie je ook bij bottom up-initiatieven als de open science community. Dus het is belangrijk dat er officieel tijd voor wordt gemaakt. Vervolgens is het heel belangrijk om dit werk samen met anderen te doen, team science is één van de beste manieren om de energie te vinden. Ik zeg altijd tegen mensen: als je één ding wil doen, sluit je dan aan bij een bestaande groep en kijk hoe je kunt bijdragen.’
Nu in actie komen voor een duurzame toekomst?
In het paper Rethinking academia in a time of climate crisis stellen Urai en Kelly enkele concrete stappen voor om aan de slag te gaan.
- Bespreek dit artikel en gerelateerde onderwerpen, zoals de balans tussen werk en privé, activisme en open science met je collega’s of je lab, tijdens de lunch, in een journal club of in een boekenclub (zie meer leestips).
- Gebruik een academische donutlens in je bestaande rollen als mentor, beoordelaar van beurzen of papers, bestuurder en medewerker.
- Voeg enkele slides over de klimaat- en biodiversiteitscrisis toe aan het einde van je voordrachten of lezingen – simpelweg aangeven dat je je zorgen maakt brengt vaak nieuwe gesprekken op gang.
- Het vinden van gelijkgestemde collega's is een van de beste manieren om duurzame actie te ondernemen. Word lid van een duurzaamheidsgemeenschap op je universiteit (bijv. het Leidse sustainability network).
- Sluit je aan bij een lokale, nationale of academische klimaatactiegroep (bijv. Scientists4Future, Scientist Rebellion, Faculty for a Future).
Jullie geven ook kritiek op het academische systeem, dat teveel gericht is op groei. Meer studenten aantrekken, meer beurzen binnenslepen. Net als Raworth vinden jullie dat op de universiteit juist ‘agnostisch tegenover groei’ zou moeten staan. Kun je dat uitleggen?
‘Door economen wordt groei doorgaans gedefinieerd aan de hand van het Bruto Binnenlands Product (BBP). Als het BBP groeit, groeit de welvaart. Nu is er een grote degrowth-beweging die benadrukt dat lang niet alle vormen van economische groei ook daadwerkelijk voor meer welzijn zorgen. We zagen dat al terug in de academische omgeving. Binnen de universiteit gold lang het idee: hoe meer beurzen, studenten en publicaties er worden binnengehaald, hoe beter. Maar dat systeem zorgt voor veel competitiedrang en prestatiedruk en maakt de kwaliteit van het werk niet beter – soms werkt het zelfs fraude en wangedrag in de hand.’
Wat is dan een goed alternatief?
‘We noemen ideeën uit de slow science-beweging. Die richt zich niet zozeer op meer, maar betere wetenschap. Dat kan je ook heel lokaal bekijken, bijvoorbeeld bij sollicitaties: geef je dan prioriteit aan mensen die er in korte tijd veel papers doorheen hebben gejast, of iemand die misschien wat langer over zijn werk doet, maar wel onderzoek aflevert dat goed in elkaar steekt en helemaal geverifieerd is? Ik vind het verfrissend om hierover na te denken. Ook hier gaat het weer over cultuur op de werkvloer en op een afdeling: vieren dat iemand heel veel papers heeft gepubliceerd, maar ook als iemand een extra replicatie heeft gedaan om te zorgen dat de bevindingen echt kloppen. In plaats van focussen op groei, zouden we beter focussen op vertrouwen in elkaar en in elkaars werk.’
Nieuwsgierig geworden?
Anne Urai geeft regelmatig workshops over de ideeën en praktijk achter de ‘donut-universiteit’. Voor meer informatie, zie haar website CoCoSys lab.