Vertrek uit Afghanistan: ‘Spanningen met Rusland en China lopen verder op’
Na een uiterst pijnlijk slot hebben de westerse bondgenoten Afghanistan verlaten en zijn de Taliban weer oppermachtig. Hoe gaat Afghanistan verder en wat betekent het vertrek voor de wereldwijde verhoudingen? Rob de Wijk, hoogleraar Internationale betrekkingen en veiligheid, analyseert het falen van de wederopbouwmissie en de gevolgen.
Allereerst, waarom is het na bijna twintig jaar aan training, adviezen en een injectie van honderden miljarden dollars niet gelukt om een stabiele democratie op te bouwen in Afghanistan?
‘Je kunt een land dat bij wijze van spreken nog verkeert in de middeleeuwen niet vijfhonderd jaar in de tijd katapulteren met een paar simpele institutionele voorstellen zoals een parlement en democratische verkiezingen. Die zijn wel ingesteld maar ze passen niet in de Afghaanse geschiedenis en tradities met stammen en krijgsheren die strijden om macht. Het kost vele decennia en misschien wel langer dan een eeuw om diepgaande verandering te bewerkstelligen. Het is luchtfietserij om die zo snel te willen forceren. De westerse wereld had een duidelijk beeld voor ogen hoe Afghanistan zich moest ontwikkelen en verpakte dat in termen van nation building. Maar dat wensbeeld ging volledig voorbij aan de geschiedenis, cultuur en de manier waarop Afghanistan, een land met ruim 38 miljoen inwoners, functioneert.’
Is dat ook de reden waarom andere wederopbouwmissies zoals in Irak en Somalië evenmin slagen?
‘Ja, wij westerse landen gaan altijd van onszelf uit en zijn niet bereid te kijken naar de andere partij. Met terroristen mag je niet praten was het adagium dus is er nooit goed met de Taliban gesproken in al die jaren. Pas twee jaar geleden begonnen de Amerikanen onder Trump met onderhandelingen over een ticket naar de uitgang. De Taliban werkten mee en in ruil voor het goede gedrag hebben de Amerikanen vijfduizend strijders losgelaten. De VS verzuimden om het akkoord met de Taliban voor te leggen aan de Afghaanse president Ghani en die bij de vredesonderhandelingen te betrekken. Zo verandert er dus niets en de Taliban hebben een aanmoedigingsprijs gekregen.’
Westerse landen gaan altijd van zichzelf uit en zijn niet bereid te kijken naar de andere partij
Gaan de Talibanstrijders weer een schrikbewind voeren in heel Afghanistan?
‘Volgens onze termen wel maar de vraag is of dat zo in heel Afghanistan wordt gevoeld. Wij richten ons begrijpelijk op de mensen die het land uit willen. Realiseer je dat de Taliban geworteld zijn in de conservatieve Afghaanse maatschappij. Hun waarden worden gedeeld door een groot deel van de bevolking die vooral oorlogsmoe is. De al eerder door de Taliban bezette gebieden zijn zeker heel conservatief maar het is er relatief rustig. De westerse ngo’s die daar humanitaire hulp verleenden zoals medische zorg werden tot nu toe getolereerd. Dat moest ook wel en nu al helemaal. De regering heeft voor nog maar een paar weken geld. De Taliban verdienden wel aan drugstransport maar daar kunnen ze niet een heel land mee financieren. Excessen zullen zich altijd voordoen - ze zijn een netwerkorgansatie - maar de centrale leiding heeft er belang bij om de donorgelden van onder andere internationale ngo's overeind te houden. Ze beslaan zo’n zeventig procent van de Afghaanse begroting, ’
Hoe ziet de nabije toekomst eruit nu ook IS zich roert?
‘Er zijn twee grote gevaren. Houden de lokale talibanleiders zich in toom en wat doet IS die een zeer groot belang heeft bij chaos in het land? IS wil een puinhoop van het land maken want dat vergroot de kans om later een eigen kalifaat op te richten in het land. De vraag is dus hoe de Taliban IS onder controle gaat krijgen. En is de Taliban-regering in staat om haar strijders, jonge mannen die nooit iets anders hebben meegemaakt dan oorlog, in bedwang te houden. Het is heel moeilijk te voorspellen hoe dat allemaal gaat lopen. Daar zijn nog geen antwoorden op te geven.’
Wat betekent het vertrek uit Afghanistan voor de geopolitieke verhoudingen?
‘Amerika is niet meer de trouwe bondgenoot van weleer en in de EU groeit het besef dat een eigen Europese krijgsmacht nodig is. Dat proces was al in gang gezet onder Trump en stopt zeker niet bij Biden die met hakken over de sloot het presidentschap won. Wie komt er na hem? De VS zijn vooral vertrokken uit Afghanistan omdat ze hun geld willen besteden aan de eigen krijgsmacht om de competitie met China en Rusland beter aan te kunnen. Biden heeft dat onlangs gezegd maar vreemd genoeg is daar nauwelijks aandacht voor in de media. Het Amerikaanse vertrek is slecht nieuws voor China dat grenst aan Afghanistan. Er is een direct verband tussen de opstand van de Chinese Oeigoeren, de onderdrukte moslimminderheid die in de grensregio met Afghanistan woont. Ook Rusland heeft een probleem als het westen Afghanistan niet meer onder controle heeft en dat weet Biden. Ik ken de mensen uit zijn administratie die zo denken. De spanningen tussen de VS, China en Rusland lopen dus verder op. Dit is de nieuwe wereldorde.’
Tekst Linda van Putten