Leidse onderzoekers pleiten voor nieuwe richtlijnen voor AI in journalistieke beelden
Generatieve AI biedt journalisten nieuwe mogelijkheden voor beeldgebruik, maar roept ook ethische vragen op. Leids onderzoek toont aan dat gebruik nog beperkt is en pleit voor richtlijnen om kansen te benutten, zonder risico’s uit het oog te verliezen.
Generatieve AI maakt het mogelijk om razendsnel beelden te creëren, maar dat gemak kent een keerzijde. Uit het onderzoeksrapport AI in Beeld blijkt dat beeld-AI in de journalistiek nog slechts beperkt wordt toegepast. Toch ziet men zowel grote beloftes als serieuze risico’s. Onderzoekers van de Universiteit Leiden roepen op tot nieuwe richtlijnen die houvast bieden bij het gebruik van deze technologie.
59 interviews met beeldmakers, redacteuren en experts uit de journalistieke praktijk, vormen de basis van het rapport AI in Beeld van de Leidse wetenschappers Jaap de Jong, Astrid Vandendaele, Maartje van der Woude en Stef Arends. De studie kwam tot stand in samenwerking met het AD, KRO-NCRV Pointer en Stichting Regionale Publieke Omroepen, met financiële steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.
Tussen verbeeldingskracht en verantwoordelijkheid
AI-gegenereerde beelden kunnen de journalistiek verrijken: als illustratie, visualisatie of bij onderwerpen waar fotografie onhaalbaar is — om praktische of ethische redenen. Vooral regionale media lopen hierin voorop. ‘De technologie opent nieuwe vormen van visuele verbeelding’, stellen de onderzoekers.
Toch zijn de risico’s niet te onderschatten. AI-modellen worden vaak getraind op datasets met auteursrechtelijk beschermd materiaal en stereotiepe beeldvorming. Bovendien zijn AI-beelden steeds moeilijker te onderscheiden van echte foto’s. Zelfs met een label of onderschrift herkent het publiek niet altijd dat een beeld kunstmatig is. ‘Transparantie is essentieel, maar biedt geen waterdichte oplossing’, aldus de auteurs.
Aanbevelingen: duidelijke kaders en actieve betrokkenheid
Om verantwoord gebruik van AI-beeldtechnologie te stimuleren, doen de onderzoekers vijf concrete aanbevelingen:
- Stel redactierichtlijnen op voor het gebruik van beeld-AI, met heldere grenzen;
- Investeer in scholing over AI, ethiek en beeldherkenning binnen redacties;
- Versterk technische controle op manipulatie van beelden;
- Zorg voor transparantie op maat, bijvoorbeeld via labels, metadata of disclaimers;
- Betrek het publiek actief in het gesprek over AI en nieuwsproductie.
‘De journalistiek heeft de kans om haar visuele ambacht te herijken’, zegt Vandendaele. ‘Maar dat kan alleen als ze de controle behoudt over hoe, wanneer en waarvoor AI wordt ingezet.’
Bekijk het onderzoeksrapport AI in beeld.