Groot Leids symposium over tbc-mycobacterie
Jaarlijks sterven er wereldwijd meer dan 1,3 miljoen mensen aan tbc. Onderzoek naar de bestrijding is dus hard nodig. Vanuit allerlei disciplines doet Leiden onderzoek naar tbc. Een symposium op 24 maart belicht diverse activiteiten, om zo landelijke samenwerking verder te stimuleren.
Het klinkt wat cru, maar Leiden en tuberculose hebben een hechte band. Zo ontdekte de Leidse geleerde Sylvius in de zeventiende eeuw al de opeenhoping van knobbeltjes in de longen, een typisch symptoom van tbc. Later openbaarde de Duitse medicus Robert Koch in een lezing de bacterie die tbc veroorzaakt en de uiteenlopende methoden die hij had gebruikt om tot die ontdekking te komen. Die toespraak – door sommigen beschouwd als de meest indrukwekkende academische lezing aller tijden - hield hij op 24 maart 1882, de datum die later werd gekozen als wereld-tbc dag.
Reuzen
Op de schouders van die reuzen wordt ook in het hedendaagse Leiden vanuit allerlei perspectieven onderzoek naar tbc verricht. Dat is enorm hard nodig: de ziekte komt, in allerlei varianten, overal ter wereld voor en eist jaarlijks meer dan 1,3 miljoen dodelijke slachtoffers. Die vallen vooral in Zuidelijk Afrika, Zuidoost-Azië, Zuid-Amerika en Oost-Europa. Het KNCV Tuberculosefonds noemt de ziekte daarom ‘de vergeten pandemie’. Aan de Universiteit Leiden wordt de hele keten van de tbc-bestrijding bezocht: van het begrijpen van de mycobacterie die de infectie veroorzaakt, tot de ontwikkeling van nieuwe medicijnen en vaccins.
Diverse onderzoeksactiviteiten komen samen
Alle Leidse onderzoeksactiviteiten komen samen in een symposium op - jawel - 24 maart 2025. Het symposium wordt georganiseerd door het Leiden interdisciplinary Tuberculosis Consortium (LiTBC): een samenwerkingsverband van diverse instituten in Leiden, die al een tijd samenkomen om onderzoek naar (behandeling van) tbc en verwante mycobacteriële infecties (waaronder lepra) te bevorderen. In het LiTBC zijn allerlei wetenschappelijke disciplines vertegenwoordigd. Zo doen biologen, waaronder symposium-organisator Annemarie Meijer, onderzoek naar de immuunafweer en de overlevingsstrategieën die de bacterie gebruikt om het immuunsysteem te omzeilen.
Het Instituut Biologie Leiden en het Leidse Instituut voor Chemisch Onderzoek speuren samen naar nieuwe antibiotica om de bacterie te bestrijden. Het Leids Universitair Medisch Centrum (waaronder Simone Joosten en Annemieke Geluk) ontwikkelt en test vaccins en diagnostische methoden om de ziekten in het veld zo vroeg mogelijk te identificeren bij patiënten. En in het Leiden Academic Center for Drug Research onderzoekt Matthias Barz het gebruik van nanomedicijnen, een manier om werkzame stoffen tegen de tbc-bacterie op de juiste plek in het lichaam terecht te laten komen. Het Leiden Institute of Advanced Computer Sciences helpt bij het modelleren van de granuloomvorming – de opeenhoping van knobbeltjes in de longen die Sylvius al waarnam – om zo meer over de ziekte te weten te komen. Tot slot richt het symposium zich ook op de aandacht die er wereldwijd is voor de ziekte. Joosten: ‘In veel landen is een tbc-infectie nog een taboe, mensen worden daar uitgesloten van de maatschappij als ze geïnfecteerd zijn. Verschrikkelijk naar.’
Volgende onderzoeksgeneratie
Maar het symposium kijkt verder dan de bacterie die tuberculose veroorzaakt, vertelt Meijer. ‘Infecties met verwante bacteriën, zoals de Mycobacterium avium, zijn sterk in opkomst. Ook in het westen, ook in Nederland. Deze bacteriën hebben van nature al een hoge resistentie tegen antibiotica, waardoor het sterftecijfer heel hoog ligt. Ruim een kwart van de patiënten overlijdt binnen een paar jaar, omdat de infectie niet goed behandelbaar is. Daarom is ook een doel van ons symposium om mensen bij elkaar te brengen die verschillende typen mycobacteriële infecties onderzoeken.’ Dat lijkt al goed te gaan lukken: er hebben zich al meer dan honderd mensen geregistreerd, afkomstig uit allerlei landelijke onderzoeksgroepen, ggd’s en expertisecentra. Ook zullen er veel promovendi en postdocs aanwezig zijn. ‘Maar er zijn nog meer mensen welkom’, sluit Meijer af. ‘Het symposium is onderdeel van mijn NWO-XL-project dat zich richt op het versterken van landelijke samenwerking rondom mycobacteriën. Hoe meer geïnteresseerden, hoe beter!’