Een bijzondere optocht – net als 450 jaar geleden
Met een extra grote en muzikale optocht op 7 februari luidt de universiteit haar 450e verjaardag in. Net als in 1575 loopt een gemengd gezelschap van wetenschappers, studenten en muzikanten naar de Pieterskerk. Ook zijn er vele andere speciale gasten bij. Kom kijken!
In een lange stoet wandelen studenten en hoogleraren van het Academiegebouw naar de Pieterskerk, voorafgegaan door een vaandeldrager en de pedellen. Vanwege het lustrum begeleidt Jong K&G de optocht met marsmuziek. Ook lopen de rectoren van alle andere Nederlandse universiteiten mee. Voorop in de stoet lopen twee schoolklassen, uit Leiden en Den Haag, met de hoogleraar van wie ze die ochtend les hebben gehad. Iedereen is welkom om dit speciale cortège - dat om 14.25 start - te bekijken vanaf het Rapenburg, de Nonnenbrug of de Kloksteeg.
Livestream
In de Pieterskerk begint om 15 uur de viering van de dies natalis, de geboortedag van de universiteit. Prinses Beatrix, die in Leiden studeerde, is ook bij de viering aanwezig. Op het programma staan onder andere de dies-oratie over academische vrijheid, de uitreiking van drie eredoctoraten en een optreden van science-rapper Jon Chase. Universiteitshistoricus Pieter Slaman test in de 450-quiz ieders kennis van de universiteit. De bijeenkomst in de Pieterskerk is inmiddels volgeboekt, maar is live online te volgen via de livestream.
Route in 1575
De inwijdingsoptocht in 1575 had een iets andere en langere route. Na de oprichtingsdienst in de Pieterskerk begon de optocht vanaf het stadhuis in de Breestraat. Via de Hogewoerdsbrug liep de stoet naar het Steenschuur en eindigde bij het Barbaraklooster, het eerste onderkomen van de universiteit, aan het begin van het Rapenburg.
Reconstructie optocht
De Pieterskerk is de historische plek waar de universiteit op 8 februari 1575 werd opgericht. We weten veel over deze bijzondere dag dankzij de aantekeningen van Jan van Hout, destijds de eerste secretaris van de universiteit. Begin 17e eeuw reconstrueerde stadshistoricus Jan Jansz. Orlers op basis van diens nauwkeurige aantekeningen de inwijdingsoptocht. Historicus Willem Otterspeer beschreef, met dank aan beide heren, ook heel beeldend de dag van de oprichting in zijn boek ‘Groepsportret met dame. Het bolwerk van de vrijheid’. Hieronder volgen enkele ingekorte fragmenten uit dit boek hoe de universiteit in 1575 in het berooide Leiden van start ging.
-
Prent Optocht bij de inwijding van Universiteit van Leiden, 1575 (anoniem, 1779 - 1781). Collectie UBL. -
Het cortège in 1925 toen de universiteit 350 jaar bestond. Foto Museum Boerhaave -
Het cortège op 17 september 1945 bij de heropening van de universiteit. Met o.a. prof. Rudolph Cleveringa, koningin Wilhelmina en prinses Juliana. Foto Nationaal Archief. -
Het cortège in 2018. Foto Hielco Kuipers -
Ook studenten lopen mee in het cortège, zoals hier in 2019. Foto Sean van der Steen -
-
Een mini-cortège in 2021, coronatijd. Foto Marc de Haan
Koude Pieterskerk
‘Donker en koud moet het geweest zijn, die dinsdag 8 februari 1575. Om zeven uur ’s ochtends vulde de grote Pieterskerk, in 1566 door schennend gepeupel van zijn beelden ontdaan, zich met een menigte mensen. (…) Het moet druk geweest zijn in de kerk. Het gemeentebestuur had ieder die zich in de stad bevond, poorter of vreemdeling, bevolen het werk neer te leggen en de kerkdienst bij te wonen.
Met olijfblad versierde straten
‘Het bestuur had tevens ieder die een huis bezat aan een bepaald, welomschreven parcours in de stad, opgedragen de betreffende straten te egaliseren, obstakels weg te halen en vuil te verwijderen. Op de dag zelf diende men zijn huis open te stellen en te versieren met tapijten en de straten te bestrooien met laurier- en olijfblad. Langs die straten zou na afloop van de kerkdienst de inwijdingsoptocht van de Leidse universiteit trekken.’
Medicina met pisfles
‘Pièce de résistance van de stoet was het allegorische gedeelte. Voorop reed de enige praalwagen met daarop Sacra Scriptura, de Heilige Schrift, een vrouw in een eenvoudig wit kleed onder een rond baldakijn. Ze werd te voet begeleid door de evangelisten Mattheus, Marcus, Lucas en Johannes. Daarna kwam Justitia, geblinddoekt, met weegzaal en zwaard in de hand, te paard. (...) Vervolgens kwam Medicina, ook te paard, met medicijnboek en kruiden en, als de prent de waarheid spreekt, met pisfles in de hand. (...) En ten slotte Minerva, in een uitmonstering die veel werk verschaft had. Haar kuras was van gesteven textiel, op haar houten schild was Medusa geschilderd. Dit deel van de optocht was gelardeerd met lakeien en hellebaardiers.’
Geïmproviseerde professoren
‘Vervolgens kwamen de hoogwaardigheidsbekleders en de professoren. Voorop liep predikant Caspar Coolhaes, die toegezegd had een aantal theologische colleges te geven (…). Zij werden gevolgd door juristen, medici en filosofen die ook ieder beloofd hadden een paar lessen op hun vakgebied te geven. Elk van deze provisoire professoren werd geflankeerd door hoogwaardigheidsbekleders van de stad en Staten, onder wie Jan van der Does, de eerste curator van de universiteit.’
Otterspeer besluit de beschrijving dat het een ‘mooie maar wat vreemde dag’ was geweest in het straatarme Leiden dat nog maar net bevrijd was van de Spanjaarden op drie oktober 1574. ‘Een optocht als deze was geen feestje om de fuif, maar een beginselverklaring van wat de universiteit wilde zijn.'
In 1575 richtte Willem van Oranje de Leidse universiteit op – die is daarmee de oudste van Nederland. In 2025 viert de universiteit haar lustrum, met als thema ‘De tijd vooruit’. Bekijk het hele lustrumprogramma op universiteitleiden.nl/450
Kom kijken
Terug naar onze tijd: kijk op vrijdag 7 februari hoe de universiteit opnieuw met een grote optocht en een diesviering in de Pieterskerk terugblikt én vooruitkijkt bij haar 450-jarige bestaan.