Universiteit Leiden viert dies natalis: ‘Al 450 jaar de tijd vooruit’
Een extra groot cortège, drie eredoctoraten, een pubquiz over 450 jaar universiteitsgeschiedenis, een heuse dies-rap en een oproep om academische vrijheid te verdedigen. Met de viering van de 450e dies natalis is het lustrumjaar van de Universiteit Leiden officieel van start gegaan.
Onder luid tromgeroffel en trompetgeschal begon de diesviering met een extra groot cortège. Vanwege de lustrumviering liep er voor de stoet van hoogleraren, rectoren en studenten een fanfare mee van JongK&G. Daarnaast liepen er twee schoolklassen uit Leiden en Den Haag mee die eerder deze dag een gastles kregen van een hoogleraar. Bij de viering in Pieterskerk was ook prinses Beatrix aanwezig, die in Leiden studeerde en in 2005 een eredoctoraat ontving.
Op deze bijzondere dag werd nadrukkelijk stilgestaan bij de drastische bezuinigingen op onderwijs en onderzoek. Aan diverse universiteitsgebouwen hing de rode protestvlag en veel medewerkers droegen het rode protestsymbool tegen de schadelijke bezuinigingen. Bij de ingang van de Pieterskerk stonden ook zo’n vijftien activisten te demonstreren tegen onder andere de banden van de universiteit met Israëlische instituten.
Meet the professor
Een bijzonder moment helemaal aan het begin van de diesviering, want 7e groepers van de basisscholen De Arcade in Leiden en De Spiegel in Den Haag verzorgden de aftrap. Zij kregen eerder vandaag les van professor Fijs van Leeuwen over radiologie. Hoogleraar Ton Liefaard sprak met ‘zijn’ leerlingen over kinderrechten. In totaal verzorgden maar liefst vijftig hoogleraren een les op een basisschool in het kader van Meet the professor.
Bestuursvoorzitter Annetje Ottow en rector magnificus Hester Bijl vroegen enkele kinderen over de les die ze kregen. Licht dat we eerst niet zo goed konden zien, hebben we zichtbaar kunnen maken, vertelde een van de leerlingen uit Den Haag. Een ander vertelde over het belang van kinderrechten, ‘want we zijn allemaal mensen’. Na een applaus verlieten de kinderen de Pieterskerk om een rondleiding te krijgen in de Hortus, waar de tentoonstelling Planten & Planeten vandaag opende.
Diesrede
In haar diesrede nam Bijl de aanwezigen mee terug naar de ijzige winterdag van 8 februari 1575, toen de Universiteit Leiden werd opgericht in een door oorlog geteisterde stad. Ze trok een parallel tussen die tijd en het heden, waarbij ze benadrukte dat de kernwaarden van de universiteit - vrijheid en dienstbaarheid - nog steeds leidend zijn. De rector sprak haar zorgen uit over de aangekondigde bezuinigingen en nieuwe wetgeving die de academische vrijheid onder druk zetten, maar toonde zich strijdbaar. Met het beeld van een lichtstraal door het kerkraam als symbool van hoop, riep ze de universitaire gemeenschap op om samen de uitdagingen aan te gaan en trouw te blijven aan de missie van de universiteit. ‘Want deze universiteit is meer dan een instelling. Zij is, net als toen in 1575, een belofte.’
Eed van trouw
In zijn diesoratie wees Egbert Koops, hoogleraar Rechtsgeschiedenis, op schurende kwesties uit de 450-jarige geschiedenis die inspiratie bieden voor het heden. Zoals de strenge eed die studenten in 1575 moesten afleggen: ‘Ik zweer de rector en professoren te (…) gehoorzamen en geen andere leer aan te hangen dan in de universiteit wordt verkondigd.’ De eed betekende dat katholieke studenten in de beginjaren niet welkom waren bij de protestantste Leidse universiteit. Maar al na een paar jaar verzochten het stadbestuur en de universiteit de Staten van Holland om deze strenge eed af te schaffen. Want katholieke studenten kozen massaal voor Heidelberg en Leuven waar ook nog eens het bier goedkoper was, aldus Koops.
Bescherm academici
De lobby had succes en de strenge eed werd afgeschaft. Dat was in die tijd best bijzonder. In andere universiteitssteden moesten studenten nog lange tijd een strenge eed afleggen. Koops: ‘Als vrijplaats van de geest was de Leidse universiteit de tijd vooruit. Of was het eerder het Leidse stadbestuur?’ Hij noemde ook het conflict rond de Leidse jurist Willem van Assendelft die eind 16e eeuw een katholieke school begon. De Staten van Holland wilden hem hard straffen, maar de Leidse academische rechtbank stelde de jurist bijna helemaal in het gelijk. ‘Het verleden biedt inspiratie voor de invulling van academische vrijheid in het hier en nu’, concludeerde de diesorator.
-
Pieter Slaman nam het publiek met een quiz mee in de Leidse universitaire geschiedenis. -
De eredoctoraten (met blauwe sherp): Kelly Chibale, Bonnie Honig en Eliot Higgins. -
Egbert Koops sprak de diesoratie uit.
450-quiz
Hoewel het thema van het lustrum ‘De tijd vooruit’ is, hoort bij een lustrum ook een terugblik. Universiteitshistoricus Pieter Slaman nam het publiek in een 450-quiz mee langs een aantal bijzondere momenten uit de Leidse universitaire geschiedenis. Via hun telefoon werd aanwezigen in de Pieterskerk gevraagd om antwoord te geven op de vragen, bijvoorbeeld wie kreeg het enige eredoctoraat in 1925? Het antwoord op die vraag was Wilhelmina, oma van de aanwezige prinses Beatrix.
Eredoctoraten
Maar liefst drie eredoctoraten zijn uitgereikt tijdens de dies. Zij werden allemaal toegesproken door rector Hester Bijl. Hoogleraar organische chemie Kelly Chibale zet zich in voor de bestrijding van endemische ziekten, zoals malaria. Daarnaast leidt hij getalenteerde Afrikaanse wetenschappers op. Bijl: ‘Op die manier blijft u nieuw wetenschappelijk talent inspireren en de volgende generatie Afrikaanse wetenschappers versterken.’
Feministisch en juridisch theoreticus Bonnie Honig kreeg een eredoctoraat vanwege haar baanbrekende werk op het gebied van democratische theorie, waarbij zij recht en politieke theorie combineert met literatuur, film en populaire cultuur. Bijl: ‘Uw werk is een blijvende inspiratie voor wetenschappers uit een breed scala aan disciplines om intolerantie te bestrijden, ons democratisch denken nieuw leven in te blazen en onze hoop op een gedeelde democratische toekomst te behouden.’
Eliot Higgins, oprichter van onderzoeksjournalistencollectief Bellingcat, ontving het eredoctoraat voor het verdedigen van democratie en gerechtigheid. Bijl: ‘U heeft een revolutie teweeggebracht in de manier waarop we de waarheid aan het licht brengen door middel van open-source onderzoek en digitaal forensisch onderzoek.’
Science rapper
Tijdens het muzikaal intermezzo galmden hiphop-beats door de Pieterskerk. Wetenschapsrapper Jon Chase bracht een bijzondere dies-rap ten gehore, samen met zangeres Celesta da Vinci. Het nummer werd speciaal geschreven voor deze diesviering en beschrijft de geschiedenis van de universiteit. Het optreden kon rekenen op een daverend applaus.
-
Annetje Ottow : 'Wij zijn trots op wat we samen hebben bereikt.' -
Reinier Gratama reikt de Gratama Jubileum Gift uit aan Johannes Müller, Claire Weeda en Krijn Trimbos. -
Zangeres Celesta da Vinci en wetenschapsrapper Jon Chase.
Historisch moment
Annetje Ottow benadrukte in haar speech dat ze het een voorrecht vindt om collegevoorzitter te zijn op dit historisch moment. Al 450 jaar een Bolwerk van Vrijheid en daarmee 450 jaar academische vrijheid, zo benadrukte ze. ‘Wij zijn trots op wat we samen hebben bereikt.’ Daarna mocht ze de winnaars van de Gratama Jubileum Gift het podium op roepen.
Gratama Jubileum Gift
Deze gift is een aanmoedigingsprijs voor jonge en talentvolle wetenschappers. Omdat ook de Gratama-Stichting een jubileum viert - hun honderdjarig bestaan – werd 100.000 euro uitgereikt. De prijs ging naar het interdisciplinaire onderzoeksproject van Claire Weeda, Johannes Müller en Krijn Trimbos. Met een team van ecologen, historici en agribotanici onderzoeken zij de ecologische veranderingen in Nederland in de 19e eeuw. Hoe reageerden mensen op die veranderingen, en hoe werden die in kaart gebracht?
Na de prijsuitreiking stond Ottow stil bij een bijzondere lustrumcampagne van het Leids Universiteits Fonds (LUF): het LUF Kinderfonds. De fondsen gaan zich komend jaar extra inzetten op onderzoeksprojecten die bijdragen aan een betere toekomst voor kwetsbare kinderen. De aankondiging was meteen ook een oproep om het LUF en het LUF Kinderfonds financieel te steunen.
Roerige tijden
De bestuursvoorzitter vervolgde haar verhaal met een dankwoord gericht aan de collega’s die aan een jaarvullend lustrumprogramma werkten. ‘Persoonlijk kijk ik erg uit naar de tentoonstelling De eeuwige student, een tijdreis door 450 jaar studeren.’ Tegelijk stond Ottow stil bij de bezuinigingsplannen van het kabinet die ingrijpende gevolgen hebben, ook voor de Universiteit Leiden. Ze zei zich tegen die plannen te blijven verzetten. Toch sloot ze met een positieve noot af. ‘Onze tijden zijn roerig, maar wij zullen de huidige storm doorstaan. Wij zijn de tijd vooruit, en daar wijden we ons al 450 jaar aan.’
Rector magnificus Hester Bijl bedankte in haar slotwoord de aanwezigen voor hun inzet en steun. ‘Laat ons dit jaar gezamenlijk ons bijzondere lustrum vieren en moedig voorwaarts gaan.’