Academische vrijheid vraagt om constante zorg
Geopolitieke situaties, zoals het conflict in Gaza, roepen bij studenten en medewerkers sterke gevoelens op. Hoe gaan we binnen onze faculteit een gesprek over deze situaties aan? Dit vraagstuk is een doorlopend onderdeel van zorg voor de academische vrijheid binnen onze universiteit.
Waarom zou je over dergelijke complexe vraagstukken, waar veel mensen gaandeweg een sterke mening over hebben ontwikkeld, niet op een respectvolle en veilige manier een debat kunnen voeren? Dat vroegen Jannemieke Ouwerkerk, Larissa van den Herik, Nadia Sonneveld en Marloes van Noorloos zich vorig jaar ook af. Een mooie aanleiding voor hen om vier sessies te organiseren met ruimte voor een academisch debat over gevoelige vraagstukken in de wereld en de wijze waarop de universiteit daarmee omgaat. Het waren bijzondere sessies met unieke sprekers en mooie gesprekken. We vroegen de organisatoren om een terugblik.
Het borrelde
Bij Jannemieke Ouwerkerk borrelde het idee al een tijdje om een debat op te zetten: ‘Er werd binnen de muren van de universiteit en ook van onze faculteit weinig over de situatie in Gaza gesproken, terwijl het in het nieuws juist volop aandacht kreeg. Ik had een sterke behoefte om met collega’s uit de faculteit over de juridische aspecten van dit onderwerp te praten. Actuele onderwerpen moeten bespreekbaar zijn binnen een juridische faculteit, juist ook gevoelige onderwerpen.’
Aanspreken op verantwoordelijkheid
Jannemieke kende Marloes van Noorloos al goed. Laatstgenoemde schreef een Leiden Law Blog over de problematiek in de Palestijnse gebieden, en via toenmalig vice-decaan Onderzoek Janine Ubink a.i. kwam ze in contact met Larissa van den Herik en Nadia Sonneveld. Ook Van den Herik voelde de noodzaak voor een open gesprek: ‘Ik merkte vanuit de studenten dat er een druk was om hier iets aan te doen.’ Ze gaf toe dat ze zich als wetenschapper aangesproken voelde door het verwijt dat de academische wereld in eerste instantie wat verlamd leek en vond het goed dat studenten haar hierop aanspraken. ‘Je moet mensen kunnen aanspreken op hun verantwoordelijkheden.’
Juridisch kader
Elke bijeenkomst bevatte een juridisch en/of academisch aspect, zoals meer uitleg over het begrip genocide, wat het demonstratierecht inhield, de rol van beveiliging op universiteiten en de rol van universiteiten in (internationale) conflicten. Van Noorloos: ‘Elk debat bracht nieuwe vragen met zich mee, wat weer aanleiding gaf voor een vervolgdebat’. Ouwerkerk: ‘Dit was ook waardevol voor mijzelf: wat mag er nou eigenlijk op een universiteit? Wat is het juridisch kader?’ Het was in mijn ogen belangrijk om deze vragen te stellen voordat je een mening vormt over gebeurtenissen in de wereld of op de universiteit. De eerste vraag zou niet moeten zijn: ben je voor of tegen een demonstratie op een universiteit? Je moet eerst een juridisch kader scheppen, en daarin de scenario’s verkennen.’
Gevoelig
Gevoelige onderwerpen moeten bespreekbaar blijven binnen de academische gemeenschap. Hoewel ze er vrij onbevangen in stonden, hadden de organisatoren zich toch op verschillende situaties voorbereid. Sonneveld: ‘Er heerst veel angst om dit soorten onderwerpen bespreekbaar te maken, maar dat is niet altijd terecht. Ik had een week na 7 oktober een college waar het onderwerp van Hannah Arendt en genocide aan bod kwam. Dat ging prima – niet dat iedereen het met elkaar eens was, maar de vraag naar informatie over deze onderwerpen was er.’
Veilige omgeving
Voorafgaand aan een debat werd een aantal ‘huisregels’ genoemd door de moderator (red. roulerend een van de organisatoren) zodat elke deelnemer comfortabel was om te spreken. Zo werd aangestipt dat het belangrijk is om naar elkaar te luisteren en dat het prima is om het niet met elkaar eens te zijn. Van Noorloos: ‘We wilden een omgeving creëren waarin je je gedachten kunt delen, maar ook naar andere argumenten kunt luisteren en zaken vanuit verschillende perspectieven kunt bekijken. Tegelijkertijd wilden we die discussie voeden met relevante kennis: juridische kennis, maar bijvoorbeeld ook sociologische en historische kennis. Het gaat erom dat je zaadjes plant die mogelijk zorgen dat mensen nog eens verder gaan nadenken over een thema. Misschien dat je met de tijd dan ook meer begrip opbrengt voor andere visies dan de gedachten die je zelf in eerste instantie had.’
‘Both safe and brave spaces’
Op de vraag wat het meest was bijgebleven uit alle sessies, antwoordden de organisatoren eensgezind dat je erop kunt vertrouwen dat op de universiteit een discussie over deze gevoelige onderwerpen juist thuishoort en dat je je niet moet laten leiden door angst. Zoals de omschrijving van de vierde sessie luidde: universiteiten kunnen ‘both safe and brave spaces’ zijn. Van den Herik: ‘Bij de eerste bijeenkomst was het voor mij best ontroerend om te zien dat er zo’n divers publiek aanwezig was. Studenten uit alle richtingen en medewerkers van verschillende afdelingen met uiteenlopende functies. We vonden elkaar omdat we het allemaal een belangrijk onderwerp vonden, zelfs als we het op bepaalde fundamentele punten niet met elkaar eens waren.’
Ook de organisatoren zelf hebben iets geleerd van de reeks gesprekken. Van Noorloos: ‘Het belang van academische vrijheid heeft bij mij nog meer waarde gekregen, en zou voorop moeten staan bij het maken van beslissingen binnen de universiteit. We raden dan ook iedereen aan om discussie over gevoelige onderwerpen niet uit de weg te gaan. Hopelijk neemt iemand het stokje van ons over!’
Bijeenkomsten Ruimte voor academisch debat
De bijeenkomsten waren bedoeld voor medewerkers en studenten van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid.
- Ruimte voor academisch debat: over het begrip genocide, het demonstratierecht en academische boycots (14 juni 2024). Sprekers : Jannemieke Ouwerkerk (hoogleraar Strafrecht), Nadia Sonneveld (UHD, Van Vollenhoven Instituut) Marloes van Noorloos (hoogleraar strafrecht) en Larissa van den Herik (hoogleraar internationaal recht)
- Hoe zou Nederland, en de academische gemeenschap, moeten reageren op internationale conflicten? (9 september). Sprekers: Remco Breuker (hoogleraar Koreastudies) en Maurits Berger (hoogleraar Islam en het Westen)
- Beveiliging op universiteiten (2 november). Sprekers: Jeroen ten Voorde (hoogleraar Straf- en Strafprocesrecht, Maartje van der Woude (hoogleraar Rechtssociologie) en Egbert Dommering (emeritus hoogleraar Informatierecht, UvA)
- Between safe and brave spaces: The role of universities in historical perspective (12 december) Sprekers: Herman Paul (hoogleraar Geschiedenis van de Geesteswetenschappen), Pieter Slaman (UD, universiteits- en onderwijshistoricus)