Beatrice de Graaf in Huizingalezing: ‘Geschiedenis is noodzakelijk in crisistijd’
Hoogleraar Beatrice de Graaf hield donderdag 12 december de 53e Huizingalezing. Voor een uitverkochte Stadsgehoorzaal sprak ze over de vraag hoe geschiedenis in crisistijd kan worden gebruikt om betekenis te geven aan de situatie.
Rode draad in De Graafs lezing was historicus Johan Huizinga, de naamgever van de lezing en schrijver van bekende werken als Herfsttij der Middeleeuwen. Aan de hand van zijn oeuvre betoogde ze dat geschiedschrijving noodzakelijk is om tijden van crisis te doorstaan.
Geschiedenis, zo stelde de historica en terrorisme-expert, kan zin en betekenis aan zware tijden geven. Leiders kunnen historische verhalen gebruiken om hun bevolking in crisistijden mee te krijgen, zoals de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt dat in de jaren dertig van de vorige eeuw deed met zijn radiotoespraken, en recenter en dichter bij huis koning Willem-Alexander, die op de vanwege de coronacrisis uitgestorven Dam vertelde over het tekort van zijn overgrootmoeder jegens de weggevoerde joden en zijn ambitie om dit in de toekomst te voorkomen door dit ‘niet goed [te] praten’ en ‘de vrije, democratische rechtsstaat [te] koesteren en verdedigen.’
Grondhouding
Het succes van deze toespraken is volgens De Graaf toe te schrijven aan de grondhouding van degenen die ze hielden. Zij verloren zich niet, zoals veel complotdenkers, in een toekomstbeeld dat vooral een specifieke groep bedient, of zoals de overheid in coronatijd, in een technisch verhaal.
Integendeel, deze leiders hadden een grondhouding waaruit amor mundi sprak. Deze term betekent letterlijk ‘liefde voor de wereld’, maar suggereert ook hoop voor de toekomst. Door een innerlijke overtuiging van geloof, hoop en vertrouwen waren deze leiders in staat aan de hand van historische gebeurtenissen een positief toekomstbeeld te schetsen. Zonder de lelijke kanten van het verleden te ontkennen of te verdoezelen, ontleenden zij aan de geschiedenis een handelingsperspectief. In hun woorden werd de geschiedenis iets wat hun toehoorders inspireerde en hoop gaf op een betere toekomst voor iedereen.
Precies die kracht kenmerkt ook het werk van Huizinga zelf, stelde De Graaf. ‘Bij Huizinga is zijn historische vertelling misschien wel somber, zeker in zijn laatste werken In de schaduwen van morgen en De geschonden wereld. Maar de grondhouding onder die werken is volstrekt anders. Door de schaduwen heen zag hij een morgen. Dat verklaart wellicht ook waarom Huizinga nog steeds zo populair is.’
-
Het publiek had er zin in. -
Beatrice de Graaf voorafgaand aan de lezing. -
Als voorzitter van de Huizingacommissie leidde decaan Mark Rutgers de lezing in. -
De Graaf gedurende de lezing. -
Een volle zaal luisterde geconcentreerd naar De Graaf. -
Studenten Susanna Hammerstein en Julius van der Poel in gesprek met De Graaf. -
Bloemen na afloop. -
De Graaf na afloop met familieleden van Johan Huizinga en Huizinga-kenner Anton van Lem.
Interview door studenten
Na afloop van de lezing was het tijd voor het inmiddels traditionele interview door twee studenten van de universiteit. Dit jaar betraden Susanna Hammerstein en Julius van der Poel het podium voor een bij vlagen verhitte discussie met De Graaf. Hoe had de overheid de coronacrisis dan moeten aanpakken, als de gehanteerde benadering in haar ogen te technocratisch was? Waarin verschillen complotdenkers precies van visionaire leiders? En vond ze het eigenlijk spannend om voor deze zaal te staan?
Ja, antwoordde De Graaf op die laatste vraag. ‘Ik heb nazi’s geïnterviewd, stasi’s: dat is allemaal enig, maar ik ben zo’n grote fan van Huizinga dat ik hierbij toch dacht: ‘Help!’
Foto's: Monique Shaw
Sinds 1972 wordt jaarlijks de Huizingalezing georganiseerd in Leiden. De naam van de lezing is een eerbetoon aan de historicus en cultuurfilosoof Johan Huizinga (1872-1945). De lezingen hebben een cultuurhistorisch dan wel een cultuur- of maatschappijkritisch karakter. De tekstuitgave van de lezing is te bestellen op de website van opinieblad EW. Wilt u op de hoogte blijven van toekomstige Huizingalezingen? Meld u dan aan voor onze nieuwsbrief.
De uitgave van de lezing is verkrijgbaar via de webwinkel van EW en via de (online) boekhandel.