Hoe gasconflicten tussen Oekraïne en Rusland de aanloop vormden naar een oorlog
De oorlog tussen Oekraïne en Rusland speelt zich niet alleen af op het slagveld, maar ook op het geopolitieke speelveld van gas. Conflicten over die energiebron begin deze eeuw, waren volgens promovendus Ilia Barboutev een voorbode voor de oorlog van nu.
Het is voor het eerst dat er vanuit Oekraïens perspectief naar de ‘gasrelatie’ met Rusland is gekeken. En dat is belangrijk, vertelt Barboutev, want het land was en is nog steeds een transitroute voor Russisch gas naar Europa. ‘
'Rusland betaalt Oekraïne nog steeds voor het doorlaten van Russisch gas'
Energie en de nationale soevereiniteit van Oekraïne zijn nauw met elkaar verweven. Gas is zo belangrijk voor het land dat het zelfs de oorlogsbelangen ontstijgt. Rusland betaalt Oekraïne nog steeds voor het doorlaten van Russisch gas. In het afgelopen jaar was dat zo’n 800 miljoen.’
Om inzicht te krijgen in de rol die gas speelt in de Oekraïense samenleving, keek de promovendus bij het Instituut voor Geschiedenis naar twee grote gasconflicten uit 2006 en 2009. Tijdens die crises liet Rusland zien dat het bereid was de gasvoorziening als politiek wapen in te zetten om Oekraïne te destabiliseren en druk uit te oefenen.
Gasconflict van 2006 en de nieuwe politiek
Kort na de Oranje Revolutie in Oekraïne, die de pro-Westerse Viktor Joesjtsjenko aan de macht bracht, stopte Rusland de gaslevering aan het land abrupt. De impact was enorm: Europa, dat afhankelijk was van deze doorvoer, werd met een verminderde gasstroom geconfronteerd. ‘Het legde de afhankelijkheid van Europa op pijnlijke wijze bloot’, vertelt Barboutev.
Het conflict eindigde met een akkoord, waarbij de invloedrijke Oekraïense oligarch Dmytro Firtash betrokken was. Firtash werd door het Kremlin gesteund en verdiende zelf miljarden aan de gascrisis, waarmee hij pro-Russische politici in zijn land steunde. Door het akkoord werd de Oekraïense gasmarkt nog meer blootgesteld aan Russische belangen.
Nieuwe gasprijs
In 2009 sloot Rusland opnieuw de gaskraan naar Oekraine, wat leidde tot een twee weken durende blokkade van gas richting Europa. De Oekraïense president Joesjtsjenko en premier Joelia Timosjenko streden op dat moment om de macht in het land. Deze interne verdeeldheid verzwakte de positie van Oekraïne in de onderhandelingen met Rusland over een nieuw te bepalen gasprijs. Het conflict leidde uiteindelijk tot een akkoord waarin Oekraïne instemde met hogere gasprijzen, wat het land economisch kwetsbaarder maakte en de Russische invloed deed toenemen.
Oligarchen en corruptie
Barboutev vertelt hoe Oekraïense oligarchen bijdroegen aan de kwetsbaarheid van het land. De Oekraïense gasmarkt was verstrengeld met politieke belangen en oligarchische structuren die profiteerden van de lage gasprijzen uit Rusland. ‘Deze oligarchen beïnvloedden het energiebeleid, vaak in lijn met Russische belangen. Een onafhankelijk Oekraïens energiebeleid werd daarmee vaak ondermijnd, terwijl die oligarchen zelf miljarden verdienden.’
Van economische naar militaire druk
In de aanloop naar de grootschalige invasie van 2022 gebruikte Rusland nog steeds energie als invloedssfeer, maar de focus verschoof van economische druk naar militaire dreiging. Volgens Barboutev dienden de gasconflicten van 2006 en 2009 als leermomenten voor Rusland om haar strategische doelen ten aanzien van Oekraïne te verfijnen. De energieconflicten hielpen Rusland Oekraïne te verzwakken en te polariseren, en legden tegelijkertijd een basis voor de verdere militarisering van het conflict.
Barboutev: ‘Een Oekraïense commentator heeft eens geschreven: “gas is een wapen”. En dat klopt, als je een land in de winter kunt laten bevriezen door ze energie te ontzeggen, dan is dat inderdaad een wapen. Ik durf wel te zeggen dat de gasoorlogen een generale repetitie waren voor een veel groter conflict.’
Ilia Barboutev verdedigt zijn promotie-onderzoek op woensdag 20 november om 11.30 uur. De promotie is bij te wonen of kan gevolgd worden via een livestream.
Tekst: Tim Senden
Foto: Steven/Pixabay