Archeoloog Tom Hazenberg zoekt de grenzen op van het Romeinse Rijk
Van Romeinse schepen tot ruitermasker ‘Gordon’. Alumnus Tom Hazenberg was betrokken bij spectaculaire vondsten die de Nederlandse grens van het Romeinse Rijk op de kaart zette. Zijn missie is erfgoed teruggeven aan een groot publiek. Hoe doet hij dat?
Met een troffel wroeten in de bodem doet de Leidse archeoloog Tom Hazenberg zelf niet meer. Hij runt zijn eigen onderzoeksbureau, organiseert opgravingsprojecten en adviseert overheden. Sinds dit jaar is Hazenberg ook archeologisch coördinator van de Nederlandse Limes Samenwerking. Deze organisatie stimuleert onderzoek en beschermt het grensgebied van het Romeinse Rijk dat van UNESCO de status kreeg van werelderfgoed.
Wat is er zo fascinerend aan de grens van het Romeinse Rijk?
‘In Nederland loopt de Limes, het Latijnse woord voor grens, langs de Rijn: van Katwijk via Leiden naar Nijmegen en dan door Duitsland heen. In dit grensgebied verdedigden soldaten met forten het Romeinse Rijk tegen Germaanse stammen. In 2021 kreeg dit grensgebied met talloze vondsten als forten, wapens, wegen en schepen de UNESCO-status. Het mooie is dat de zevenduizendkilometerlange grens – die door Europa, Azië en Noord-Afrika liep – vroeger een hard bevochten scheidslijn was, maar nu juist 26 landen en ook tijdperken met elkaar verbindt. We beheren samen dit monument, proberen de betekenis beter te begrijpen en bekend te maken bij een groot publiek.’
-
Het Leidse Park Matilo met de nagebouwde wachttorens. Foto: Bic -
Hazenberg begeleidt in Archeon het restauratietraject van de Zwammerdamschepen. Foto: Willem de Jeu
Hoe doe je dat als aan de oppervlakte vaak niets te zien is?
‘Met presentaties en reconstructies brengen we die geschiedenis tot leven. Zo is het Leidse park Matilo bovengronds een mooie reconstructie van het Romeinse fort dat exact daar onder de grond ligt, compleet met wachttorens en aarden wallen. Een ander voorbeeld zijn de Romeinse schepen die bij het dorp Zwammerdam zijn gevonden in de gemeente Alphen aan den Rijn. Die schepen zijn gebouwd in de eerste drie eeuwen na Christus. Ze worden gerestaureerd en deels gereconstrueerd en tentoongesteld in Museumpark Archeon. Dat is een enorm project waar al jaren ook veel vrijwilligers aan meewerken. Op die manier wordt werelderfgoed ook van de mensen zelf.’
Studie Klassieke Talen en Archeologie
Tom Hazenberg (1963) studeerde Klassieke Talen in Leiden en belandde in de archeologie. ‘Een van de onderdelen van mijn studie was Klassieke Archeologie en ik wilde graag meedoen aan een opgraving in Italië. Maar dan moest ik eerst een jaar lang methode en techniek volgen bij de opleiding Archeologie in Leiden. Uiteindelijk vulde ik mijn hele vrije keuzeruimte met vakken archeologie en deed ik mee aan allerlei opgravingen in Nederland zoals grafveldonderzoek. Toen kreeg ik de smaak helemaal te pakken.’
Zijn er meer voorbeelden te noemen?
‘De Zwammerdamschepen zijn gevonden op het landgoed van Ipse De Bruggen, een zorginstelling voor mensen met een beperking. Op het landgoed staat nu ook een bezoekerscentrum over die ontdekking en bewoners helpen mee in dat centrum. Ik zoek ook altijd naar verhalen waarmee we toenadering kunnen zoeken tot de maatschappij. Het Romeinse Rijk is een geschiedenis vol verhalen over macht, overheersing en handel en die thema’s zijn nog altijd actueel.’
Wat waren voor u persoonlijk de indrukwekkendste vondsten?
‘Dat denk ik meteen aan mijn twee favorieten. De eerste was een heel mooi ruitermasker, ‘Gordon’ gedoopt. Ik was projectleider bij de opgraving in Park Matilo toen op 2 oktober 1996 een collega (veldtechnicus Rob Lutten, red.) het bronzen masker vond in de oude bedding van een kanaal. Klein drama voor mijzelf was dat ik precies op dat moment een vriend hielp om café de Bonte Koe op te tuigen voor Leidens Ontzet en ik mijn telkens rinkelende telefoon niet opnam. Toen ik dat wel deed, ging ik er meteen naar toe. Dit soort vondsten geven projecten absoluut vleugels, er kwam enorm veel wetenschappelijke en maatschappelijke aandacht voor Matilo.’
‘Een vondst die mijn leven nog meer tekende was een Romeins schip, ‘de Woerden 7’, in 2003. Ik was erbij toen het eerste stuk hout tevoorschijn kwam. We dachten aan een middeleeuwse kade maar het bleek een Romeins schip te zijn, net als die bij Zwammerdam. Nu werken we hard om de schepen te laten zien in een nieuw te bouwen Nationaal Romeins Scheepvaart Museum in Archeon. Dit soort vondsten leveren veel nieuwe inzichten op over de scheepsbouw en het transport in die tijd.'
Tekst: Linda van Putten
Bannerfoto: Willem de Jeu