De taal van Russische propaganda
In 2014 viel Rusland Oekraïne binnen en bezette de Krim en zo’n tweeënhalf jaar geleden begon het een grootschalige invasie. Voor Oekraïne is het een oorlog. Maar Rusland noemt het een “speciale militaire operatie”. Dergelijke woordkeuzes sturen de manier waarop mensen tegen zaken aankijken. Voor een NWO-project zal hoogleraar Egbert Fortuin, samen met universitair docent Peter Burger en universitair hoofddocent Henrike Jansen, analyseren hoe Rusland propaganda inzet en wat Russische propaganda kenmerkt.
‘Propaganda kan men op meerdere manieren definiëren’, legt Egbert Fortuin uit. ‘De definitie die we in het onderzoek hanteren ziet propaganda als een manier waarop de overheid de publieke opinie probeert te beïnvloeden en achter zich te laten scharen. Hierbij gaat het dan niet om het overdragen van feitelijke informatie, of het gebruik van deugdelijke argumenten. De focus ligt volledig op het verkondigen van een bepaalde boodschap. Of die boodschap feitelijk juist is en of de argumentatie klopt, maakt helemaal niet uit.’
Europa en het Westen
Fortuin en zijn collega’s gaan niet alleen kijken hoe Russische propaganda de Russisch sprekende bevolking beïnvloedt, er zal ook worden gekeken naar de invloed die Rusland probeert uit te oefenen op Europa. ‘De oorlog heeft ook een impact gehad op Europa en politieke partijen in Europa, vertelt Fortuin. ‘Zo zie je soms de Russische propaganda terug bij partijen in Europese landen. Dezelfde standpunten komen voorbij, weliswaar in andere woorden. Ik ben zeer geïnteresseerd in de manier waarop deze standpunten, de argumenten en het taalgebruik doorsijpelen. Maar in de vraag hoe Rusland zelf actief zijn boodschap aanpast op de doelgroep.’
‘We zijn geïnteresseerd in het soort argumenten dat Rusland gebruikt, bijvoorbeeld voor de oorlog tegen Oekraïne, en of daar een bepaald patroon in zit. Een bekend voorbeeld is het gebruik van het ‘whataboutism’-argument. ‘Hiermee worden aanvallen op de acties van Rusland weggewuifd onder het mom van: ‘Het Westen heeft in het verleden ook internationale rechtsregels gebroken, waarom zou Rusland dat nu niet mogen? In het project willen we kijken welke argumenten door Rusland gebruikt worden en hoe taalgebruik en framing daar een rol in spelen.
Meerdere focuspunten
Fortuin is van huis uit taalkundige met de specialisatie Russische taalkunde en betekenisleer. Zijn collega’s hebben andere expertises. ‘Peter Burger is gespecialiseerd in journalistiek en nieuwe media en complottheorieën’, vertelt Fortuin. ‘Dat zijn belangrijke expertises voor het project omdat veel propaganda verspreid wordt door middel van nieuwe media. Bovendien is er een relatie tussen propaganda en complottheorieën.’
‘Henrike Jansen is gespecialiseerd in argumentatietheorie en retorica. Zij weet dus veel over de manier waarop de argumenten zijn geconstrueerd. Samen met twee promovendi en een postdoc beslaan we een ruim veld en vormen we een mooi team. Uiteindelijk willen we de kennis die we opdoen over de Russische propaganda ook delen met anderen en mensen informeren over hoe ze propaganda en desinformatie kunnen herkennen. Dat willen we onder andere doen door de resultaten te delen met Raam op Rusland, een collectief van journalisten.’