Ontdek 450 jaar optochten in Museum De Lakenhal
De tentoonstelling Leiden viert feest – 450 jaar optochten in Museum De Lakenhal laat zien hoe optochten door de eeuwen heen mee veranderen met de maatschappij. Alumnus en historicus Daniëlle van Goethem werkte eraan mee en geeft een voorpoefje.
Een optocht is een mooie Leidse traditie om met elkaar feest te vieren. Van de militaire parades en studentenmaskerades, tot de hedendaagse Taptoe, in De Lakenhal zie je ze allemaal. Daniëlle van Goethem, die dit jaar afstudeerde als historicus aan de Universiteit Leiden, werkte tijdens haar stage bij De Lakenhal mee aan de voorbereidingen van de tentoonstelling. Samen met curator Jori Zijlmans bracht zij vele uren door in de archieven van de Bijzondere Collecties van de universiteit, Erfgoed Leiden en het Rijksmuseum in Amsterdam. Ze documenteerde de belangrijkste vondsten en maakte samen met Zijlmans een selectie voor de tentoonstelling. ‘We geven bezoekers een kijkje achter de schermen en laten zien hoe Leidse optochten door de eeuwen heen veranderen,’ vertelt Daniëlle.
Het ontstaan van de traditie
Daniëlle legt uit hoe de Leidse traditie van optochten is ontstaan. ‘Het idee stamt af van de Romeinse triomftochten. Na een overwinning, paradeerde de generaal met zijn soldaten en krijgsgevangenen door de stad. De eerste Leidse overwinningsoptocht was de intocht van de Geuzen op 3 oktober 1574, toen zij door schutters en hoogwaardigheidsbekleders naar de dankdienst in de Pieterskerk werden begeleid.’ Bij de oprichting van de universiteit in 1575 werd deze traditie verder uitgebreid met pracht, praal en kostuums. Vanaf 1825 organiseerden studenten hun eigen maskerades: ‘In prachtige kostuums en praalwagens, met veel muziek en heel veel paarden speelden ze de inwijdingsoptocht van de universiteit na,’ zegt Daniëlle
Een spiegel van de samenleving
Wie de tentoonstelling bezoekt, ontdekt dat Leidse optochten een spiegel van de samenleving zijn. ‘De eerste studentenmaskerades waren duidelijk bedoeld voor de rijke studenten, die veel geld betaalden voor hun kostuums en de aankleding.’ Vanaf 1886, met de oprichting van de 3 October Vereeniging, waren de optochten meer mét de stad, in plaats van alleen voor de stad. ‘Het maakte niet meer uit wie je bent of waar je vandaan komt. De samenleving werd democratischer en inclusiever.’
De tentoonstelling combineert een breed scala aan objecten en beelden, zoals schilderijen, meterslange prenten, foto’s, films, kostuums en attributen, zoals harnassen, zwaarden, helmen en speren. ‘Tijdens ons onderzoek vonden we zelfs een kostuum bij iemand thuis in de verkleedkist! Het bleek uit 1900 te komen. Zo kwamen er meer bijzondere verhalen naar boven van Leidenaren die zelf hebben meegelopen in een optocht, en dat maakt de tentoonstelling persoonlijk.’
Kostuums uit de Bijzondere collecties
Veel attributen, zoals kostuums, komen uit bruikleen van de Bijzondere collecties van Universiteit Leiden. Conservator Jef Schaeps is blij met de samenwerking met De Lakenhal: ‘Ik ben ontzettend blij met deze unieke kans om onze collectie aan een breed publiek te presenteren. De Leidse traditie van optochten leeft voort, nu in een modern jasje. Vooral de kostuums zijn uniek en beslist een bezoek aan De Lakenhal waard.’
In de voetsporen van 19e-eeuwse studenten
Voor de tentoonstelling is ook onderzocht naar waar studenten hun inspiratie vandaan haalden, wat Daniëlle naar het Rijksmuseum in Amsterdam bracht. ‘De 19e-eeuwse studenten bezochten het Rijksprentenkabinet om daar prenten te bekijken ter inspiratie. Wij hebben nu hetzelfde gedaan en traden in hun voetsporen. Dat vind ik, als historicus, heel bijzonder.’
Inmiddels werkt Daniëlle als erfgoedstarter bij Museum De Lakenhal en blijft ze betrokken bij de tentoonstelling. Ze hoopt dat bezoekers een nieuwe waardering krijgen voor de lange traditie van optochten in Leiden. ‘Het is een prachtige traditie die we moeten voortzetten. Hopelijk inspireert deze tentoonstelling iedereen om hieraan bij te dragen, net zoals ik dat nu mag doen.’
-
Zaalfoto Leiden viert feest - 450 jaar optochten (Foto: Joep Jacobs) -
Gerardus Johannes Bos, Maskerade van de Leidse studenten, 1870 (Collectie Museum De Lakenhal) -
Zaalfoto Leiden viert feest - 450 jaar optochten (Foto: Joep Jacobs) -
Optocht bij de inwijding van Universiteit Leiden, 8 februari 1575 (Collectie Academisch Historisch Museum) -
Otto van Veen, De hongerende bevolking na de opheffing van het beleg van Leiden, 1574-1629 (Collectie Rijksmuseum)
Bezoek de tentoonstelling
Wandel door 450 jaar Leidse optochtgeschiedenis en krijg een uniek inzicht in de betekenis van deze traditie. De tentoonstelling is te bezoeken van 21 september 2024 tot en met 2 maart 2025 in Museum De Lakenhal. Voor meer informatie en reserveringen kun je terecht op de website van het museum Museum De Lakenhal.
Tekst: Jip de Bloois