Update: College van bestuur reageert op bezuinigingsplannen kabinet
Het kabinet-Schoof heeft de rijksbegroting gepresenteerd. Zoals verwacht krijgt het hoger onderwijs te maken met zeer forse bezuinigingen. Het college van bestuur gaat de komende tijd regelmatig (zie updates hieronder) in op de gevolgen van dit in hun ogen onverantwoorde beleid.
Annetje Ottow in Met het oog op Morgen over de bezuinigingsplannen
[Update 25 november 2024]
'Ons geluid morgen gaat heel duidelijk zijn', vertelde voorzitter van het College van Bestuur Annetje Ottow in het Radio1-programma Met het oog op morgen. Een dag voor de demonstratie in Den Haag (25 november) was zij te gast om het te hebben over de aangekondigde bezuinigingen op het hoger onderwijs. 'We staan daar zij-aan-zij met de bonden, met alle docenten, studenten, bestuurders en wie niet meer, gemeenten, burgemeesters, dus ik denk dat het geluid heel duidelijk gaat zijn.'
[Update 19 november 2024]
Wat een indrukwekkende protestbijeenkomst is er neergezet door onze medewerkers en studenten in Leiden op 14 november, de dag waarop we eigenlijk met duizenden in Utrecht zouden protesteren tegen de kabinetsbezuinigingen.
Donderdag was er een unieke, Leidse demonstratie op het plein van de Pieterskerk, de plek waar we bijna 450 jaar geleden gesticht zijn. Ook in Den Haag verzamelden vele collega’s en studenten zich op de Spaanse trappen. Deze lokale acties als alternatief voor de landelijke demonstratie zijn in zeer korte tijd uit de grond gestampt door collega’s van onder meer WOinActie.
Het was een indrukwekkende bijeenkomst in Leiden waarin de boodschap van onze medewerkers en studenten, gesteund door de gemeente Leiden – wethouder Fleur Spijker en burgemeester Peter Heijkoop waren erbij – en de Leidse Hogeschool, luid en duidelijk overkwam.
Het gesproken woord was raak, het protestlied treffend, en de spandoeken origineel. Hier zijn we iedereen – de organisatoren, de aanwezigen, allen die achter de schermen hebben geholpen en gesteund – ontzettend dankbaar voor.
En we gaan door! We hopen jullie aanstaande maandag 25 november om 13.00 uur opnieuw te zien, dit keer tijdens het landelijke protest op het Malieveld in Den Haag. Heel graag tot dan.
(Voor meer informatie over deze dag, houd de medewerkers- en studentenwebsite in de gaten.)
Donkere wolken boven geesteswetenschappen
[Update 29 oktober 2024]
De Faculteit Geesteswetenschappen moet vanwege oplopende tekorten waarschijnlijk fors snijden in opleidingen en in vakken. Dat kan betekenen dat opleidingen verdwijnen of worden samengevoegd. Reorganisatie en het schrappen van banen kunnen niet worden uitgesloten. In deze plannen zijn de kabinetsplannen om stevig te bezuinigen op het hoger onderwijs nog niet meegenomen.
Rector Hester Bijl: ‘We zijn geschrokken van de donkere wolken die zich samenpakken boven de faculteit. We steunen de faculteit – het bestuur, de medewerkers en studenten – in deze moeilijke tijd en denken mee. Uitgangspunt is de schade zoveel mogelijk te beperken.’
De faculteit kampt met teruglopende studentenaantallen, wat de financierbaarheid van kleinere opleidingen en kleine vakken problematisch maakt. Binnen de faculteit zijn diverse commissies al bezig geweest met het maken van plannen en de instituten zijn ook nauw betrokken. Op dit moment gaat het nadrukkelijk nog om scenario’s die nog met de medezeggenschap en het CvB worden besproken. Er is nog niets definitief besloten.
In het voorliggende plan van het faculteitsbestuur ligt de nadruk op minder onderwijs – minder inzet van docenten – en meer gezamenlijke vakken in alle opleidingen. Niet alleen moeten de huidige tekorten worden opvangen, maar ook moet de langetermijnvisie op de geesteswetenschappen in Leiden worden bewaakt. Uitgangspunt is dan ook dat de kenmerkende breedte van de Leidse geesteswetenschappen moet blijven bewaard.
De direct bedreigde opleidingen zijn de bachelor African Studies en de bachelor Latin American Studies – opleidingen die te klein zijn geworden om zelfstandig te kunnen blijven bestaan. Decaan Mark Rutgers legt uit: ‘Het onderwijs op deze terreinen verdwijnt niet geheel, maar zal worden voortgezet binnen de brede opleiding International studies. Daarnaast zullen Chinees, Japans, Koreaans en Zuid- en Zuidoost-Aziëstudies worden samengevoegd in een nieuwe bacheloropleiding, ‘Aziëstudies’. Dat moet een betere positie in de toekomst opleveren.’
Onderwijs in de Europese talen en culturen die zo belangrijk zijn voor de samenwerking met onze buurlanden, en die bijvoorbeeld ook in het voortgezet onderwijs worden gegeven (hiervoor zijn gekwalificeerde leerkrachten nodig) zouden moeten fuseren. Rutgers: ‘De huidige zelfstandige opleidingen Duits, Frans en Italiaans zouden dan opgaan in een nieuwe bachelor Europese talen en culturen. Dit is een onderwerp van overleg met de zusterfaculteiten in het land.’
‘Niet alleen studentenaantallen lopen terug bij FGW, studenten halen minder studiepunten en het aantal promoties neemt af, terwijl de loonkosten stijgen’, legt hij uit. ‘In 2025 zou daardoor bij de faculteit een tekort kunnen ontstaan van bijna 6 miljoen euro op jaarbasis.’
Dit is nog exclusief de vergaande bezuinigingen die het kabinet heeft aangekondigd (zie deze blog voor meer informatie hierover – red.) via onder meer de rem op instroom van internationale studenten en beperking van Engelstalige opleidingen via de Wet Internationalisering in Balans. Dit heeft waarschijnlijk grote gevolgen voor (onder meer) FGW, maar de effecten hiervan zijn nog niet helemaal duidelijk. De verwachting is dat alle faculteiten hierdoor flink zullen worden getroffen.
Hester Bijl waarschuwt voor de gevolgen voor de samenleving. ‘Veel van de talen-en culturenopleidingen zijn uitermate belangrijk voor de kennis van regio’s die het nu juist zo moeilijk hebben. Kijk naar het huidige ernstige conflict in het Midden-Oosten. Bij de opleidingen Midden-Oostenstudies zouden de belangrijke specialisaties zoals Arabisch, Perzisch, Turks, Islamstudies, Hebreeuws en Moderne Midden-Oostenstudies flink worden ingekrompen. Het is erg pijnlijk dat dit nodig is.’
Rutgers vult aan: ‘Maar de faculteit Geesteswetenschappen wil de expertise nadrukkelijk wel in stand houden. Waar halen politici, onderhandelaars, hulpverleners en andere specialisten die willen helpen de crisis op te lossen hun kennis anders vandaan?’
Bijl besluit: ‘We blijven strijdbaar en we gaan samen met de faculteit proberen de schade voor onze medewerkers en studenten en daarmee voor de samenleving als geheel zoveel mogelijk te beperken.’
Werkgroepen werken aan maatregelen om bezuinigingen op te vangen
[Update 23 oktober 2024]
In deze updates houden we jullie op de hoogte van de wijze waarop we met de gevolgen van de aangekondigde kabinetsbezuinigingen omgaan. Zoals uit de vorige update over internationalisering bleek, is nog veel onduidelijk en onzeker.
Het College van bestuur en de faculteitsbesturen kwamen op 17 oktober bijeen om de voorlopige opbrengsten te bespreken van de drie interne werkgroepen: kosten, structuur en baten (zie eerder bericht/en zie hieronder). Hierin zitten specialisten uit faculteiten, expertisecentra en het Bestuursbureau die nadenken over mogelijke voorstellen van maatregelen die de effecten van de bezuinigingen kunnen opvangen.
Martijn Ridderbos geeft namens het CvB leiding aan deze groepen. Over de bijeenkomst op 17 oktober zegt hij: ‘Het was een goede, constructieve bijeenkomst waar we maatregelen voor de korte termijn (met ingang van 2025) en de middellange- en lange termijn (2026 en verder) hebben verkend.’
‘Maar we zijn er nog niet. We vinden het als CvB nog te vroeg om op dit moment al te besluiten over concrete maatregelen voor de korte en middellange termijn. We willen namelijk een zorgvuldige afweging maken en heldere opdrachten tot uitwerking formuleren, en dat kost meer tijd. Daarna zullen we naast de faculteitsbesturen ook de directies van de expertisecentra en het Bestuursbureau hierover informeren.’
In deze updates geven we hierover na besluitvorming meer informatie.
De drie groepen hebben de volgende opdracht:
- Organisatorische structuur: deze groep onderzoekt in hoeverre een verandering in structuur kostenbesparingen kan opleveren.
- Kosten: deze groep doet voorstellen om tot kostenbesparingen te komen voor alle eenheden en onderdelen van de universiteit.
- Baten: deze groep kijkt naar voorstellen om 2e en 3e geldstoombaten en overige opbrengsten te vergroten.
Wet Internationalisering in Balans nog strenger dan wij vreesden
[Update 22 oktober 2024]
Het College van Bestuur (CvB) is bezorgd over de gevolgen van de strenge taalcriteria in de Wet Internationalisering in Balans (WIB) voor de opleidingen van de Universiteit Leiden. ‘De Kamerbrief van minister Bruins is nog strenger dan wij vreesden. Deze kan grote gevolgen hebben voor onze Engelstalige bacheloropleidingen’, aldus voorzitter Annetje Ottow namens het CvB.
Ottow licht toe: Minister Bruins van OCW heeft met de WIB eigenlijk vier doelstellingen: hij wil het Engelstalige opleidingenaanbod verminderen, minder internationale bachelor-studenten toelaten, hij wil de Nederlandse taalvaardigheid bevorderen en hij wil bezuinigen.’
Voor de vermindering van Engelstalige bacheloropleidingen zet hij het instrument Toets Anderstalig Onderwijs (TAO) in. Deze TAO geldt straks voor bacheloropleidingen met Engels als opleidingstaal en voor Nederlandstalige opleidingen en tracks (specialisaties) waarvan meer dan een derde van het onderwijs in het Engels wordt gegeven.
De minister heeft daarnaast aangekondigd dat hij heel kritisch naar de uitzonderingen gaat kijken, zoals Engelstalige opleidingen die voorzien in tekorten op de arbeidsmarkt of van een universiteit die in een grensstreek ligt/in een zogeheten ‘krimpregio’. Rector Hester Bijl vervolgt: ‘Hij wil immers zijn bezuinigingsdoel halen, dus zal hij de uitzonderingscriteria niet ruimhartig toepassen, zo heeft hij al gewaarschuwd. Ook de criteria ‘internationale uniciteit’ en ‘internationale positionering’ scherpt de minister verder aan.’
De WIB gaat dit najaar naar de Kamer voor besluitvorming. De minister ziet de eerder gedeelde zelfregieplannen van de instellingen als eerste stap. Hij wil nu afspraken maken over de wijze waarop de instellingen aan verdere zelfregie en daling van de internationale studenten invulling geven. Dat kan bijvoorbeeld via gezamenlijke (cluster)aanvragen voor de TAO en gezamenlijke besluitvorming over de zelfregieplannen. Als dat niet lukt dan wordt de wet mogelijk zo streng toegepast, dat er nauwelijks opleidingen door de TAO komen, en breekt door de tijdrovende toetsingsprocedure van het ministerie een lange periode van onzekerheid aan.
Bijl: ‘We voeren hierover intensief overleg binnen de Universiteiten van Nederland (UNL).' Ze besluit: ‘De Minister dreigt ook de masteropleidingen die grotendeels in het Engels zijn op den duur aan te pakken. Dat overweegt hij als de universiteiten niet voldoende vaart maken met het omzetten van hun bacheloropleidingen naar het Nederlands. Hoe dan ook breken er sombere en onzekere tijden aan waartegen we ons in gezamenlijkheid moeten verweren. Verbinding, communicatie en contact met elkaar zijn ook nu weer van groot belang.’
Reactie op Kamerbrief over internationalisering
[Update 16 oktober 2024]
De minister van OCW, Eppo Bruins, heeft op 15 oktober in een Kamerbrief zijn visie op internationalisering gestuurd. Hij wil het aantal internationale studenten dat in Nederland wil komen studeren stevig inperken. Ook wil hij dat Nederlands als voertaal weer de norm wordt, in het onderwijs en als bestuurstaal.
De Universiteiten van Nederland (UNL) hebben scherp op deze plannen gereageerd: ‘Universiteiten maken zich grote zorgen over de plannen van dit kabinet. Het wetsvoorstel heet ‘Internationalisering in balans’, maar dit kabinet hakt met de botte bijl op universiteiten en hogescholen in, met ook nog een bezuiniging van 293 miljoen euro op de internationale instroom van studenten’, aldus voorzitter Caspar van den Berg namens de Universiteiten van Nederland. Hij vervolgt: ‘Door deze aanpak zal het onderwijs verschralen, verliezen we belangrijk wetenschappelijk talent en schrikken we óók de internationale studenten af, die we juist heel hard nodig hebben in ons land.’
Ook het College van bestuur van de Universiteit Leiden is kritisch en bezorgd. Collegevoorzitter Annetje Ottow: ‘De plannen die door de minister worden uitgewerkt in de Kamerbrief zijn zeer zorgelijk. Internationale studenten en medewerkers dragen wezenlijk bij aan ons hoger onderwijs en onderzoek en zijn daarnaast ook van groot belang voor de samenleving. We gaan dit met voorrang met onze gemeenschap van medewerkers en studenten via de medezeggenschap en met de decanen en andere bestuurders bespreken. We zullen ons gezamenlijk beraden over wat dit voor onze universiteit betekent.’
‘We laten het er zeker niet bij zitten’, benadrukt Ottow. ‘We gaan er – ook samen met de UNL – alles aan doen om dit te voorkomen. Denk aan lobby en gesprekken in Den Haag, protesten zoals steun voor aan de landelijke actiedag voor het hoger onderwijs op 14 november in Utrecht en andere (studenten)protesten. Intussen werken we achter de schermen scenario’s uit en bepalen onze eigen strategie om deze plannen het hoofd te bieden.’
Wat weten we nu over de gevolgen van de door het kabinet aangekondigde bezuinigingen voor onze universiteit?
[Update dinsdag 8 oktober 2024]
Martijn Ridderbos: ‘We zijn druk bezig om de begroting voor 2025 af te ronden en daarna te bespreken met de Universiteitsraad en de Raad van Toezicht. Maar we blijven met twee grote onzekerheden zitten. Het ene vraagteken is het wetsvoorstel Internationalisering in Balans (WIB): wat gaat dit voor de universiteiten en specifiek voor ons betekenen? Het andere vraagstuk is: wat zijn de gevolgen van de langstudeerboete die het kabinet wil invoeren – voor de studenten én voor de universiteit?’
Wat wel in de begroting van 2025 is meegenomen, is het verlies van de starters- en stimuleringsbeurzen met ingang van 1 januari 2025, dat al zeker is. Hetzelfde geldt voor het behoud van de sectorplannen. Maar onder de streep is het effect hiervan hetzelfde, namelijk een verlies van geld dat linksom of rechtsom negatieve gevolgen heeft voor ons onderwijs en onderzoek.
Over de begroting praat Ridderbos – voor de financiën verantwoordelijk namens het CvB – de universiteitsraad (UR) regelmatig informeel bij. ‘Het is een ingewikkelde tijd waarin we iedereen en natuurlijk ook de medezeggenschap zo goed mogelijk willen meenemen. We kunnen de plannen die we met de Kadernota 2025 hadden vastgesteld grotendeels in 2025 uitvoeren, ook omdat we de afgelopen jaren onze financiën goed op orde hadden. In deze plannen hebben we rekening gehouden met bezuinigingen bij de faculteiten, expertisecentra en het bestuursbureau. Ik kan niet uitsluiten dat we nog meer moeten gaan bezuinigingen. We komen hoe dan ook in slecht weer terecht – dat verwachten we in elk geval voor de jaren 2026 tot en met 2029.’
Om ons goed voor te bereiden op deze slechtere periode moeten we nu alvast maatregelen nemen die op de korte termijn onze financiële buffer versterken, aldus Ridderbos. ‘Ook omdat de overheid geen geld beschikbaar stelt om de transitie en mogelijke reorganisaties op te kunnen vangen. Momenteel werken drie interne werkgroepen van medewerkers van het bestuursbureau, expertisecentra en van de faculteiten plannen uit als het gaat om de (bestuurs)structuur van de universiteit (1), de kosten (2) en de baten (3) die de bezuinigingen mogelijk kunnen compenseren.’
‘Dit alles maakt dat we de begroting 2025 nu hebben uitgetekend, maar voor de jaren 2026-2029 kunnen we alleen nog maar een schets in potlood maken. We hopen dat we dit najaar meer informatie krijgen over het dossier internationalisering en langstudeerboete zodat we beter weten waar we aan toe zijn. Zodra er meer te vertellen is, komen we erop terug.’
Tijdens de Opening Academisch Jaar omschreef collegevoorzitter Annetje Ottow de verwachte bezuinigingsplannen al als een ‘kaalslag’. Nu het kabinet zijn plannen gepresenteerd heeft, is dat beeld niet verdwenen, zegt het college. ‘Nee, het kabinet gaat daadwerkelijk maar liefst €1 miljard bezuinigingen op het hoger onderwijs. Veel is nog altijd onduidelijk, maar reken er maar op dat we dit op vele fronten gaan voelen.’
Onverstandig en onverantwoord
Zowel de omvang als de onzekerheid die de plannen met zich meebrengen voor de onderwijssector zijn volstrekt onverstandig en onverantwoord. ‘Om het maar heel hard te stellen: de kwaliteit van ons onderwijs en onderzoek komt in gevaar’, aldus het college. ‘Hier waarschuwen wij en onze collega’s bij de andere universiteiten al langere tijd voor.’
‘Wij delen onze kennis met burgers, overheid en allerlei andere partners: Nederland gaat dit kwaliteitsverlies straks echt voelen. De drie planbureaus waarschuwen gezamenlijk terecht voor een negatief effect op onze welvaart. Dit beleid is ontzettend schadelijk voor de slagkracht en kwaliteit van de Nederlandse samenleving.’
Druk en onzekerheid
De kabinetsplannen zijn nu weliswaar bekend, maar veel is nog onduidelijk. En wat we al wel weten, is bepaald geen goed nieuws, aldus het college. ‘Dat de aangekondigde bezuinigingen op de sectorplannen niet doorgaan, is belangrijk. Jammer genoeg gaat dit echter ten koste van de starters- en stimuleringsbeurzen. Een typische schijnbeweging: we betalen het zelf doordat het kabinet dit via de startersbeurzen gaat financieren.’
De bezuiniging op de starters- en stimuleringsbeurzen is pijnlijk: deze waren juist bedoeld om de hoge werkdruk, met name bij jonge onderzoekers, aan te pakken. ‘Daar waren we al langere tijd mee bezig. Het vorige kabinet had juist maatregelen genomen om de werkdruk te verlagen, maar dit wordt nu allemaal weer teruggedraaid. Op deze manier creëert dit kabinet juist méér onzekerheid en druk.’
Hard geraakt
Ook de plannen om langstudeerboetes in te voeren keurt het college af. ‘Het is slecht nieuws voor onze studenten, en bovendien is heel veel op dit punt nog onduidelijk. Wat worden de precieze regels, wat zijn de precieze gevolgen? Niemand weet het. En juist nu zouden wij onze studenten ontzettend graag meer helderheid bieden, zodat ze weten waar zij aan toe zijn.’
‘En bovenop dit alles komt er de Wet Internationalisering in Balans. Internationaal onderwijs zorgt ervoor dat studenten in een uitdagende omgeving leren en nieuwe ideeën opdoen, dat we goed op de hoogte blijven van nieuwe ontdekkingen en kennis uit de hele wereld, en dat slimme en getalenteerde mensen de kans krijgen om zich te ontwikkelen. Dit is goed voor studenten, maar ook voor bedrijven en de hele samenleving.
‘Als wij gedwongen worden om een deel van onze bacheloropleidingen naar het Nederlands om te zetten, zal internationaal talent straks buiten onze landsgrenzen op zoek gaan naar een baan of studierichting. En deze groep heeft Nederland nu juist hard nodig. Vooral de randstaduniversiteiten zullen hierdoor hard worden geraakt. Deze maatregelen zullen grote gevolgen hebben voor het aanbod van onze opleidingen, zoals wij tijdens de Opening van het Academisch jaar al benadrukten.’
Onmogelijke puzzel
Voor het begrotingsjaar 2025 werden het college van bestuur en de faculteiten al geconfronteerd met bezuinigingen. Daarin zijn de nieuwe maatregelen van het kabinet nog niet meegenomen. ‘Gelukkig heeft de universiteit de afgelopen jaren een gezond financieel beleid gevoerd. Hierdoor lijkt er nu op dat we niet acuut hoeven in te grijpen in de begroting van 2025. Maar dat is stilte voor de storm.’
‘Ook in de komende periode zullen wij in nauw overleg gaan met de faculteiten, directies en expertisecentra, maar natuurlijk ook met de Universiteitsraad en de Raad van Toezicht. Een ding is duidelijk: we zullen ons moeten voorbereiden op verdergaande ingrepen bij teruglopende budgetten. De universiteit gaat de komende tijd aan de slag om deze bijna onmogelijke puzzel te leggen.’
Verzet
Maar dit betekent niet dat wij het verzet tegen de plannen zomaar opgeven. ‘In samenwerking met de UNL (de Universiteiten van Nederland, de organisatie die de belangen van de Nederlandse universiteiten behartigt, red.) gaan we de strijd tegen deze bezuinigingsplannen aan. Denk aan een campagne met protestacties, een intensieve lobby en het actief opzoeken van de media. Samen staan we immers sterker.’
‘Daarnaast is er volop contact met het ministerie. Daar hebben we heel duidelijk aangegeven dat de kabinetsplannen grote gevolgen zullen hebben voor het reilen en zeilen op onze universiteit. Of dit helpt? Dat moet de toekomst uitwijzen. We geven in elk geval niet op.’
Solidair
In sommige media riepen wetenschappers al om vooral op niet-wetenschappelijk personeel te bezuinigen. Zo’n eenzijdige focus is echter niet de oplossing, vindt het college. ‘Net als andere instellingen en bedrijven heeft een universiteit ook deze collega’s keihard nodig. Goed onderwijs en onderzoek maken we samen. We moeten dus ook samen de handschoen oppakken in onze reactie op dit desastreuze beleid. Laten we daarom vooral solidair met elkaar blijven, zodat we een sterke, brede universiteit blijven die de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek hoog in het vaandel heeft.’
Moed houden
Het college van bestuur belooft dat zij de universitaire gemeenschap regelmatig bij zal praten over alle plannen en initiatieven. ‘Het is ontzettend belangrijk dat iedereen op de hoogte is en blijft van alle ontwikkelingen en hierover mee kan denken. Zeker omdat we allemaal wel begrijpen dat we dit flink gaan voelen.’
‘Laten we in ieder geval gezamenlijk de moed erin houden. Wij mogen trots zijn op onze universiteit, op de inzet van onze mensen en op het topniveau van ons onderwijs en onderzoek. Het wordt nu zaak om dit zo te houden, ook al maakt de regering het ons ontzettend moeilijk. Laten we samen proberen de komende periode zo goed mogelijk door te komen, en de schade van dit onverantwoorde regeringsbeleid te beperken.’