Samen aan de slag met het plasticprobleem: hoe houd je burgers betrokken?
Wat motiveert burgers om mee te doen aan een citizen science-project over plasticvervuiling? En verandert die motivatie met de tijd? Op deze en andere vragen probeerde Liselotte Rambonnet antwoord te krijgen met haar onderzoek naar het Schone Rivieren-project. Rambonnet is promovendus bij het Instituut Biologie Leiden en ontdekte dat deelnemers tijdens dit project steeds meer motivatie kregen om iets te doen aan het plasticprobleem en dat ze meer leerden over plasticvervuiling en wetenschappelijk onderzoek.
Wat zit er aan plastic afval in onze rivieren? Sinds 2017 helpen honderden vrijwilligers van Schone Rivieren mee om dit te onderzoeken. Liselotte Rambonnet en haar collega’s Frans Rodenburg en Anne Land-Zandstra waren benieuwd naar hun motivatie, houding en kennis en hoe deze over tijd eventueel veranderen. Ze hebben de vrijwilligers meerdere jaren gevolgd met vragenlijsten.
De rivierafval-onderzoekers bleken vooral gemotiveerd doordat ze willen dat het probleem van plasticvervuiling bij de bron wordt aangepakt. Vooral deze, meer actiegerichte, motivatie nam significant toe, blijkt uit het Leidse onderzoek. De vrijwilligers waren al positief over de natuur, en ook over wetenschap en beide veranderden weinig. Ook hun kennis over plasticvervuiling was al redelijk hoog, over wetenschappelijk onderzoek wat minder. Over de tijd leerden de vrijwilligers meer, zowel over plasticvervuiling als over onderzoek doen.
Echt iets doen aan het plasticprobleem
Rambonnet zag de meeste impact in het eerste jaar. Dan krijgen de vrijwilligers onder meer een training over hoe ze onderzoek moeten doen. Ze leren dan hoe ze plasticafval kunnen herkennen, categoriseren en scoren. ‘Vrijwilligers die voor het eerst deelnemen kunnen misschien verbaasd zijn over wat je allemaal vindt’, zegt Rambonnet. ‘Mensen horen wel eens over het plasticprobleem in het nieuws, maar om het echt met eigen ogen te zien, dat is wat anders. Misschien dat dit hun actiegerichte motivatie verder aanwakkert.’
‘Je moet ook best wat toewijding hebben om hieraan deel te nemen, het vraagt wel wat van de deelnemers’, geeft Rambonnet toe. Twee keer per jaar brengen de deelnemers een traject van honderd meter oever systematisch in kaart. ‘De oever die je in kaart brengt, is meestal niet in de buurt. Om aan het project mee te doen, moet je dus al de motivatie hebben echt iets te willen doen aan het plasticprobleem.’
Aan de slag met de resultaten
Als je weet wat vrijwilligers motiveert om deel te nemen, kun je daarop inspelen. De eerdere studie over dit project liet al zien dat deelnemers heel erg op actie gericht zijn. Daarom kunnen de deelnemers van Schone Rivieren tegenwoordig ook actiever worden binnen het project, zoals het organiseren van een evenement of lobbyen binnen hun gemeente. ‘Dat doet Schone Rivieren heel goed. Ze gaan ook echt aan de slag met de wetenschappelijke resultaten’, zegt Rambonnet.
Deze studie brengt voor het eerst in kaart hoe de motivatie, houding en kennis van burgerwetenschappers kunnen veranderen door de tijd heen. Rambonnet: ‘Daar wisten we nog niet zo veel over. Die motivatie kan verschillen per project en per onderwerp. Vogelaars die waarnemingen doorgeven voor wetenschap, hoeven bijvoorbeeld helemaal niet per se actie te willen. Misschien vinden ze vogels gewoon leuk en zijn ze helemaal niet bezig met wat de organisatoren met die gegevens doen.’
De Grachtwacht
Rambonnet heeft in haar eigen stad Leiden een soortgelijk project opgezet samen met Auke-Florian Hiemstra: De Grachtwacht. Daarmee strijden ze sinds 2018 voor plasticvrije grachten en maken ze mensen bewust van de stadsnatuur in en rondom de Leidse grachten. Met de Grachtwacht proberen ze de bron van het afval te achterhalen, om zo voor structureel minder plastic in de gracht te zorgen. In 2023 wonnen ze er zelfs de NWO Communication Initiative Award mee. ‘Mijn betrokkenheid bij Schone Rivieren was heel leerzaam voor De Grachtwacht’, zegt Rambonnet. ‘Er gebeurt heel veel op het gebied van onderzoek naar plasticvervuiling, zeker ook rondom citizen science. Het is hartstikke mooi om daar met ons onderzoek aan bij te dragen.’
Schone Rivieren project
Schone Rivieren streeft naar plasticvrije rivieren in 2030. Daarom hebben ze voor het eerst in Nederland onderzoek naar rivierafval opgezet met behulp van burgerwetenschap. Met inmiddels meer dan 1100 vrijwilligers wordt het plastic afval in verschillende grote Nederlandse rivieren in kaart gebracht. Schone Rivieren is een initiatief van IVN Natuureducatie, die helpt met het werven en begeleiden van vrijwilligers, en Stichting De Noordzee, die praat met beleidsmakers. Samen brengen ze in kaart wat voor plastic er door de rivieren stroomt, en stellen ze in gesprek met de overheid ook richtlijnen op over wat er door de rivieren mag stromen. De aanpak van Schone Rivieren is samen te vatten in vier O’s: opruimen, onderzoeken, ontdekken en oplossen.
Meer informatie op de website van Schone Rivieren
Lees de publicatie in Citizen Science: Theory and Practice: Longitudinal Study of Motivation, Attitude, and Knowledge of Citizen Scientists Monitoring Plastic Pollution On Dutch Riverbank - Citizen Science: Theory and Practice