‘Dit effect van het coalitieakkoord gaan we de komende weken al zien’
Weinig details, relatief weinig woorden. Het gepresenteerde coalitieakkoord is een van de kortste in de afgelopen twintig jaar, weet Arco Timmermans. Heel lang is er dan ook niet onderhandeld over de hoofdlijnen, wat zijn voor- en nadelen heeft. ‘De komende weken gaan we vooral het morning-aftereffect zien. Ik heb grote twijfels of ze het gaan redden.’
'Eerder vooral dichtgetimmerde akkoorden'
‘Slechts’ 11.000 woorden behelst het akkoord op hoofdlijnen, samengesteld door PVV, VVD, NSC en de BBB. Alleen Balkenende II in 2003 leverde minder woorden, zegt Arco Timmermans. Hij is sinds vrijdag de tekst aan het coderen op onderwerpen. De public affairs-expert die ooit promoveerde op de coalitiepolitiek, zag de afgelopen veertig jaar vooral gedetailleerde akkoorden. ‘Daar was veel bezwaar tegen, het werd dichtgetimmerd en de partijen in de Kamer hadden niets meer te zeggen. Dat moest anders.’
Lees de volledige analyse, inclusief grafieken: Aandacht voor onderwijs en cultuur op laagste punt in twintig jaar
Toch zorgden deze dichtgetimmerde akkoorden wel voor een beperking van conflict, merkt hij op. ‘Het had een functie. Je maakt een formule om een weg te vinden met de partijen, nu is er vooral veel onzekerheid. Dit is inhoudelijk in vier weken uit de grond gestampt. Er moet nog een hoop uitgewerkt worden en dat zal voor wrijving zorgen. Steunen alle vier de partijen de richting waarop ze het concreter moeten maken? Gezien de juridische en financiële grenzen zullen er ook plannen niet haalbaar zijn. Dat betekent dat ze terug moeten naar de onderhandelingstafel.’
Excuses van Plasterk
Timmermans ziet tekenen dat er hoog spel gespeeld gaat worden als het kabinet straks ingezworen is en de ministers zijn benoemd. ‘Kijk naar de publieke excuses van Ronald Plasterk nu aan Pieter Omtzigt en de verhoudingen daarbij. Het wordt nog een spannend avontuur. Daarom spreek ik over het morning-aftereffect: je vindt elkaar, hebt een gezamenlijke droom en bij het wakker worden de volgende dag beland je in de werkelijkheid. Dat is de periode die we nu ingaan. Ik heb grote twijfels of ze dat gaan redden, er is genoeg persoonljike en inhoudelijke wrijving om grote problemen te laten ontstaan. De partijleiders zullen hun bijdragen gaan leveren vanuit de Tweede Kamer en die gaan er vol in.’
Drie partijen vertrekken en drie nieuwe partijen vormen mede de nieuwe coalitie. Het roer wordt bijvoorbeeld flink omgegooid in het asielbeleid. ‘Dit is een breuk met een gewoonte, maar dan heb je des te meer onderling vertrouwen nodig om dit met elkaar vol te houden. En dan hebben we nog niet eens gekeken naar de nieuwe ministers. Als je de helft van buiten de politiek gaat halen, dan moet je ook accepteren dat die niet aan de leiband lopen van de partijen in de Kamer. Ook dat levert weer explosiegevaar op.'
Moeilijk om toe te geven
Men moet een manier gaan zoeken om conflicten over de richting van beleid te temmen, zegt Timmermans. ‘Je kunt agendapunten niet enkel in plenaire debatten uitonderhandelen, want dan kijkt iedereen mee en wordt de druk om poot stijf te houden alleen maar groter. Je hebt dus andere manieren nodig, die bijna altijd informeel zijn en vaak ook niet zichtbaar. Dat zullen partijen heel moeilijk vinden: toegeven dat ze dat nodig hebben. Ze zullen de spreekwoordelijke achterkamertjes – op afstand van media en heisa in Kamer – echt nodig hebben om zaken te doen. ‘Maar er zou toch meer openheid komen?’, vraagt iedereen zich dan weer af.’
Timmermans pleit opnieuw voor zelfdiscipline. ‘Het socialemediagedrag van de politici zullen we blijven zien, net als de afgelopen tijd. Of het kabinet ondanks het spektakel overeind zal blijven is de vraag. Er ligt een enorme opgave.’
Tekst: Magali van Wieren
Foto: ANP