Reportage: training van angstige kinderen moet stoornis en depressie helpen voorkomen
Bang zijn om de beurt te krijgen, voor te lezen, je vinger opsteken, of uberhaupt een fout maken: veel kinderen op de basisschool hebben last van angst en dat worden er steeds meer. Psychologen van het Kenniscentrum Angst en Stress bij Jeugd ontwikkelen of onderzoeken daarom preventieve trainingen.
Angstproblemen in de kindertijd kunnen namelijk resulteren in een angststoornis en zelfs een depressie. Psycholoog en onderzoeker bij het KAS, Jeanine Baartmans, vertelt dat vijf tot twintig procent van de kinderen voldoet aan de criteria voor een angststoornis. In haar ogen is de preventietraining die zij geeft, dan ook hard nodig.
Actie
‘Ik heb dit weekend in de zon gezeten’, zegt Baartmans in een zaaltje in het souterrain van het Pieter de la Courtgebouw. Zo’n vijftien aanwezige zorgprofessionals van de Ambulant Educatieve Dienst (AED) en Jeugdteams Leidse Regio gaan staan. Bij iedere stelling die genoemd wordt moeten ze in actie komen: staan bij juist, zitten bij onjuist.
Vandaag is de eerste dag van de training Leer te durven!, een training die de zorgprofessionals straks zelf aan angstige leerlingen van groep 5 tot en met 8 gaan geven. Wat Baartmans de toekomstige trainers meteen meegeeft: bouw voldoende actie in, want jonge kinderen kunnen niet anderhalfuur (de duur van de acht sessies die ze moeten doorlopen) stilzitten en hun angsten overwinnen ze alleen door veel te oefenen. Bovendien helpen de oefeningen om een groepsband te ontwikkelen die nodig is om gevoelige onderwerpen te bespreken.
Steeds meer angst
Gevoelige onderwerpen zijn er genoeg merkt deelnemer Hanneke van der Salm. Ze werkt als begeleider passend onderwijs bij de AED en wordt door scholen ingeschakeld als leerlingen problemen ervaren in de klas of daarbuiten. Angst is een steeds groter probleem aan het worden, ziet zij.
'Ik zie steeds vaker leerlingen voorbijkomen die hun huiswerk niet meer doen, omdat ze angst hebben om fouten te maken'
‘Natuurlijk is ieder kind weleens zenuwachtig voor een spreekbeurt, of wanneer er een stukje voorgelezen moet worden. Maar ik zie steeds vaker leerlingen voorbijkomen die hun huiswerk niet meer doen, omdat ze angst hebben om fouten te maken. Of bijvoorbeeld kinderen die bang zijn om de school binnen te gaan of die niet meer op school durven te eten. Voor ons hele irreële angsten, maar voor die kinderen zijn ze des te reëler.’
Basisschoolleerlingen die al wat hoger scoren op de angstschaal kunnen binnenkort samen werken aan die gevoelens. Dat doen ze onder andere door te begrijpen waar hun angsten vandaan komen, bijvoorbeeld via een zogenaamd 4G-schema (afkomstig uit de cognitieve gedragstherapie).
Vicieuze cirkel
Voorbeeld: een kind wil iets uit de schuur pakken (gebeurtenis) en denkt nu dat daar spinnen zullen zitten die op hem springen (gedachte). Het kind voelt zich daarom angstig (gevoel) en durft niet meer naar de schuur te gaan (gedrag). Het is een vicieuze cirkel die doorbroken moet worden. In de training leren de kinderen om te gaan met de angstige gedachten en om de voor hen spannende situaties aan te gaan.
In het zaaltje zijn de toekomstige trainers aan een oefening begonnen, waarbij een cursist voor de groep staat en de anderen zich voordoen als kind.
-‘Vandaag is mijn spreekbeurt ingepland’
-‘Wat dacht je toen de meester dat zei?’
-‘Ik word straks door de hele klas uitgelachen.’
-‘En wat voelde je?’
-‘Paniek. Ik ga me ook niet voorbereiden, want ik wil mijn spreekbeurt niet geven.’
Spreekbeurt geven
Er wordt af en toe gestunteld en gelachen, maar er wordt vooral veel uitgeprobeerd. Want hoe kun je een kind een positieve en dus helpende gedachte geven om zo de angstgevoelens te verminderen. ‘Is er iemand die een spreekbeurt heeft gegeven en die dat heel leuk vond?’ vraagt de trainer. ‘Ja’, antwoordt iemand uit de groep. ‘Ik heb het over mijn hond gedaan en dat vond ik heel leuk, want ik mocht hem meenemen naar school.’ ‘Heel goed gedaan’, is het commentaar van Baartmans. ‘Soms kan het helpen om de groep om hulp te vragen als het kind zelf niet op een helpende gedachte kan komen.’
-
Hanneke van der Salm begeleidt een oefening hoe om te gaan met een spannende verjaardag -
Cursisten oefenen op elkaar voordat ze straks met de kinderen aan de slag gaan
Exposure en beloning
Het nabespreken van de oefening is meteen ook het laatste wapenfeit van de cursusdag. De volgende keer oefenen de cursisten onder andere met ‘exposure’, het gecontroleerd blootstellen aan de angstgevoelens. Maar ook beloning, grenzen stellen en weerbaarheid staan dan op het programma. Het is de bedoeling dat de trainers daarna zo snel mogelijk met echte groepen aan de slag gaan.
'We weten wel dat hoe eerder er wordt ingegrepen, hoe beter behandelbaar deze psychische klachten zijn'
Volgens Baartmans kan dat niet snel genoeg. ‘Angst en stress bij jeugdigen neemt toe en het kan van kwaad tot erger gaan. De jeugdigen en hun omgeving kunnen vaak gemakkelijk in een patroon terecht komen met veel vermijding. Dat helpt op korte termijn, maar op lange termijn is vermijding juist hetgeen dat de problemen groter maakt en kan het leiden tot somberheid en depressie. De wachttijden in de psychische zorg helpen op dit moment ook niet. We weten wel dat hoe eerder er wordt ingegrepen, hoe beter behandelbaar deze psychische klachten zijn.’
Meerwaarde KAS
Dat het KAS nu deze training kan aanbieden is daarom volgens haar een uitkomst, bovendien laat deze het belang van het kenniscentrum zien. ‘Bij het KAS werken allemaal mensen die de universitaire onderzoekswereld combineren met de praktijk, of die daar in ieder geval affiniteit mee hebben. We kunnen onderzoek doen, of in dit geval een cursus ontwikkelen waar in de praktijk behoefte aan is en dat is iets om trots op te zijn.’
Tekst: Tim Senden
Hoofdfoto: Pexels.com
Donatie uit het H.M. Derwort Fonds
De training Leer te Durven! is mede mogelijk gemaakt door een donatie uit het H.M. Derwort Fonds. Oprichter van dat fonds en alumnus, Jeroen Derwort, vertelde eerder in Leidraad waarom hij het KAS wilde steunen (pag. 18-19).
Ook interesse in een fonds op naam? Neem dan contact op met Eliane Cohen.