Intrigerende voedselreflex ontdekt met een smartphone
Psycholoog Hilmar Zech ontdekte dat mensen met overgewicht na het eten juist meer aangetrokken worden tot voedselplaatjes dan ervoor. Hij deed dat met een oude onderzoeksmethode die hij vernieuwde voor gebruik op de smartphone. Zech promoveert op 30 april.
Verslaving, fobie en intuïtief gedrag: psychologen hebben er al veel over ontdekt met de Approach Avoidance Task. Sociaal- en organisatiepsycholoog Hilmar Zech moderniseerde met succes deze oude onderzoeksmethode. ‘Daarbij zitten proefpersonen achter een computer en bewegen een joystick van zich af of naar zich toe. Daarmee moeten ze zo snel mogelijk reageren op plaatjes die op het beeldscherm verschijnen: ze halen ze naar zich toe of verwijderen ze juist.’ Met deze methode werd al veel duidelijk over onbewust gedrag, wat je met bijvoorbeeld vragenlijsten niet kunt ophelderen. ‘Als je bijvoorbeeld erotische stimuli laat zien en iemand duwt de joystick dan iets te laat van zich af, weet je via de reactietijd dat de eigenlijke reflex anders was’, illustreert Zech.
Onderzoek alleen op locatie bij psychologie
Deze methode leerde psychologen veel over verslavingen, fobieën en intuïties. Maar dat lukte alleen achter computers in de onderzoeksomgeving van het Instituut Psychologie, bekend bij veel studenten die er weleens een centje bijverdienden als proefpersoon. ‘Dat heeft echt nadelen. Iemands reactie op voedsel varieert bijvoorbeeld gedurende de dag. Je zou mensen op verschillende momenten willen testen, voor en na het eten. Dat gaat moeilijk in deze setting.’
Nu overal, en je meet meer
Zech leerde zichzelf programmeren en ging bij de Leidse afdeling Sociale, Economische en Organisatiepsychologie de uitdaging aan de methode toepasbaar te maken op een smartphone. ‘Het moest daarvoor een heel ander programma worden, waarbij je niet met een joystick, maar met de beweging van je telefoon reacties meet.’ Proefpersonen bewegen hun mobiel van zich af of naar zich toe als reactie op plaatjes die ze te zien krijgen. ‘Daarbij meten we zelfs nog meer dan met de joystick: we meten naast de reactietijd ook de kracht waarmee de telefoon wordt verplaatst. Die kracht geeft extra informatie over de heftigheid van de reactie, bovenop de reactietijd.’
Mensen met overgewicht reageren sterker op eten ná het eten
Nadat de app betrouwbaar was gebleken, deden Zech en zijn begeleiders Lotte van Dillen en Wilco van Dijk een intrigerende ontdekking. ‘We lieten mensen in hun eigen omgeving beelden zien van voedsel, voor en na het eten. We verwachtten dat ze voor het eten meer toenadering zouden laten zien bij beelden van eten dan erna. Dat klopte, maar alleen bij mensen met een gezond gewicht. Mensen met overgewicht of obesitas lieten soms zelfs het omgekeerde zien: ze vertoonden een sterkere toenadering tot eten ná het eten.’
Deze uitkomst kan volgens Zech twee dingen betekenen: ‘Mensen hebben zich tijdens het eten misschien ingehouden met hoeveel ze aten en hebben echt nog veel zin in eten. Of ze waren voor het eten misschien nog niet zo bezig met eten, maar nog half met hun gedachten bij hun werk. Na het eten zijn ze geprimed en reageren daardoor sterker op voedselbeelden.’
Niet rentenieren, maar verder werken
Hoe dat precies zit, mogen andere onderzoekers uitzoeken. Gaat Zech misschien rustig rentenieren van de opbrengst van zijn handige app? Dat is hij niet van plan, lacht hij. ‘Ik heb geen patent aangevraagd. Ik wil liever dat onderzoekers de toepassing gratis kunnen gebruiken.’ Naast zijn werk als postdoc aan de TU Dresden sleutelt hij verder aan de app. ‘Onderzoekers hebben nu nog wat hulp van mij nodig om de app goed in te stellen. Ik wil zorgen dat iedereen alles zelf, zonder mijn hulp, naar wens kan instellen en alle data op een eigen server kan opslaan.’
Tekst: Rianne Lindhout