In memoriam Harold V.J. Linnartz 1965 - 2023: De chemie van de hemelen ontrafelen
Met groot verdriet delen wij het nieuws dat Prof. Harold Linnartz plotseling en onverwacht is overleden op zondag 31 december 2023. We zijn allemaal geschokt en onze gedachten gaan uit naar zijn vrouw en kinderen, zijn overige familieleden en vrienden. Harold was het hart van ons instituut, als onderzoeker, als leidinggevende, als onderwijsdirecteur en als hoofd van het astrofysicalab. Zijn overlijden zal een enorme impact hebben op ons allemaal.
Op 31 december 2023 is Prof. dr. Harold Linnartz onverwacht overleden op 58-jarige leeftijd. Hij laat zijn vrouw Helga en hun kinderen Anne en Thomas achter. Linnartz bekleedde de leerstoel voor Laboratorium Astrofysica aan de Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden, Nederland, waar hij in 2005 werd benoemd. Hij was wereldleider op het gebied van laboratoriumonderzoek naar moleculen in gas- en ijsvorm in de interstellaire ruimte. Linnartz was ook directeur onderwijs bij de Sterrewacht Leiden. Hij gaf met passie leiding aan het zeer succesvolle onderwijsprogramma in de sterrenkunde.
Linnartz werd op 16 oktober 1965 geboren in Heerlen in de provincie Limburg, waar hij in 1984 zijn middelbare school afmaakte (Gymnasium bèta 'Rolduc' in Kerkrade). Daarna ging hij experimentele natuurkunde studeren aan de Universiteit van Nijmegen, waar hij ook zijn promotieonderzoek deed na een verblijf van een jaar in Göttingen. Hij promoveerde in 1994 in Nijmegen op het proefschrift Infrared and Far Infrared Spectroscopy of Transient Species met Prof. dr. J. Reuss als promotor.
In het daaropvolgende decennium zette Harold Linnartz zijn carrière voort in het buitenland. Eerst in Bonn en daarna zes jaar aan de Universiteit van Bazel in de groep van Prof. dr. John P. Maier, waar hij in 2002 ook zijn habilitatie deed. In die periode ontwikkelde hij nieuwe laboratoriumtechnieken om de elektronische spectra van gasvormige ionen en radicalen te meten, d.w.z. kortlevende moleculen die zeer snel reageren onder aardse omstandigheden maar stabiel kunnen zijn in het vacuüm van de ruimte. Een centraal thema in Bazel was de studie van de zogenaamde Diffuse Interstellaire Banden (DIB's), een reeks van (inmiddels) 500 banden die zichtbaar zijn in wolken tussen de sterren, maar die al meer dan een eeuw niet geïdentificeerd kunnen worden. Moleculen van lange koolstofketens zijn gepostuleerd als mogelijke dragers en Harold had een leidende rol in het systematisch meten van de spectra van deze en andere kandidaat-moleculen in het laboratorium. Het oplossen van het DIB-mysterie bleef een belangrijk thema tijdens zijn carrière, ook toen hij in 2003 terug verhuisde naar Nederland naar de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam als senior onderzoeker bij het VU Laser Centre en vervolgens naar Leiden. Hij behield zijn nauwe banden met de VU via een speciale leerstoel voor moleculaire laboratoriumastrofysica in de periode 2008-2013. Een van zijn laatste artikelen ging over DIBs als onderdeel van het ESO-EDIBLES consortium, waarbij hij een observationele survey uitvoerde en benadrukte dat optische spectroscopie met hoge resolutie in de ruimte en in het laboratorium hand in hand gaan.
Na zijn verhuizing naar Leiden in 2005 werd Harold Linnartz directeur van het Leidse Laboratorium voor Astrofysica. Dit betekende een verbreding van zijn wetenschappelijke focus naar, naast gasfase spectroscopie, ook vaste stof chemie en, naast optische, ook infrarood studies waarin het Leidse laboratorium gespecialiseerd was. Dankzij zijn diepgaande expertise in het ontwerpen, bouwen en in bedrijf stellen van wetenschappelijke apparatuur, begon het laboratorium al snel na zijn komst met het verzamelen van wetenschappelijke resultaten van een aantal nieuwe experimenten in ultrahoog vacuüm oppervlakteonderzoek.
Gestimuleerd door zijn gepassioneerde leiderschap, samen met uitstekende postdocs en promovendi, bloeide het laboratorium snel op en werd het onder Harolds leiding wereldleider in de studie van de chemie en spectroscopie van interstellair ijs. Het groeide van drie naar zeven opstellingen, waaronder ook experimenten gewijd aan polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) en gasfase moleculen, met behulp van state-of-the-art technieken in de experimentele fysica. Zijn totale publicatielijst van meer dan 260 artikelen getuigt van de vele uitstekende resultaten. Hij werd co-leider van het NWO Nederlandse Astrochemie netwerk en was internationaal zeer actief in de organisatie van conferenties en workshops, en meer algemeen in het wereldwijd aansturen van het interdisciplinaire veld van laboratorium astrofysica.
Toen de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in 2013 operationeel werd, nam het onderzoek naar complexe organische moleculen in stervormingsgebieden een nieuwe wending. Hij verlegde de laboratoriumexperimenten naar het ontrafelen van de chemie in ijs en hoe deze moleculen zich kunnen vormen onder de koudste omstandigheden wanneer moleculen nauwelijks bewegen op oppervlaktes. Meet and greet was het antwoord van Linnartz: hij en zijn team toonden aan dat reacties tussen naburige moleculen konden plaatsvinden op koude ijskorrels en zo de suikers, alcoholen, aldehyden en andere ingrediënten van de kosmische cocktail konden vormen die met ALMA werden waargenomen. Zelfs aminozuren, de startblokken voor prebiotische chemie, konden in het laboratorium worden geproduceerd. Deze kosmische recepten zijn nu een integraal onderdeel van de nieuwste astrochemische modellen.
De komst van de James Webb ruimtetelescoop (JWST), inclusief de Nederlandse investering in het MidInfraRed Instrument (MIRI), betekende een nieuwe uitdaging voor het laboratorium: infraroodspectroscopie van complexe moleculen. De databases uit de jaren negentig zijn zeer onvolledig wat betreft de soorten moleculen waar JWST naar zou kunnen zoeken. Een groot aantal spectra werd vóór de lancering door Linnartz’ team verzameld en openbaar gemaakt via de Leiden Database for Ice (LIDA) in 2022, een ‘telefoonboek voor ijs’ in zijn woorden. Harold Linnartz was co-PI van het JWST IceAge-programma en genoot met volle teugen van de komst van de eerste JWST-gegevens van hoge kwaliteit. Vorige maand nog werd het hoogtepunt van dit werk bereikt met de publicatie van de eerste detectie van complexere moleculen in interstellair ijs, waaruit blijkt dat ze inderdaad voortkomen uit een vaste stof. Een prachtige synergie tussen laboratorium- en waarnemingsstudies waar hij terecht erg trots op was.
Harold Linnartz was niet alleen een zeer actieve onderzoeker, maar ook een fantastische docent die overtuigd was van het grootste belang van onderwijs. In 2018 werd hij directeur onderwijs, een rol die hij met veel passie vervulde. Hij vormde het onderwijsbureau om tot een effectief team dat in staat was om een van de grootste bachelor- en masterprogramma's in sterrenkunde ter wereld te organiseren. De Covid-periode was uitdagend, maar met Harolds overzicht en oog voor detail werd het onderwijsprogramma succesvol voortgezet. Bovendien had Harold altijd grote aandacht voor de belangen van individuele studenten: hij realiseerde zich dat een universiteit een grote plek is, maar dat hij een cruciale rol kon spelen in het leven van individuele studenten. Velen van hen zijn hem nog steeds dankbaar voor zijn hulp.
Harold Linnartz was een uitstekende en toegewijde mentor voor zijn vele studenten, promovendi en postdocs. Met zijn warme en innemende persoonlijkheid inspireerde hij hen op vele manieren en hij had altijd goed advies en actieve steun, van wetenschap en het schrijven van papers tot carrièrepaden. Geaccepteerde artikelen werden gevierd met een beroemde paper cake en de jaarlijkse laboratoriumuitjes waren een sociaal hoogtepunt van het jaar. Harold had een geweldig gevoel voor humor en was een joviale metgezel tijdens vergaderingen en dienstreizen. Hij was ook een uitstekende populairwetenschappelijke schrijver met een lange reeks Nederlandse- en Engelse persberichten, radio-interviews en krantenbijdragen, altijd met precies de juiste quote. Hij hield zoveel van astronomie dat hij zijn passie regelmatig deelde in artikelen in zijn plaatselijke krant over de nachtelijke hemel.
Gedurende zijn illustere carrière richtte Harold Linnartz zich op het ontrafelen van de chemie van de hemel. Als spectroscopist pur sang was het schijnen van licht op moleculen in de ruimte een van zijn leidende principes. Het gedrag van moleculen onder de extreme omstandigheden van de ruimte doorgronden was een andere. Harold had veel ideeën om zijn onderzoek op deze gebieden de komende jaren voort te zetten, maar het mocht niet zo zijn. We zullen hem erg missen.
Condoleanceregister
U kunt een bericht achterlaten in het online condoleanceregister.