‘Het echte werk’: honoursstudenten als onderzoeksassistent
Procedurele rechtvaardigheid draait om het gevoel dat een besluit op een eerlijke manier tot stand is gekomen. Voor vertrouwen in publieke instituties blijkt dit vaak minstens zo belangrijk als de beslissing zelf. Onderzoeker Lisa Ansems kijkt of dit ook opgaat in de beladen Tata Steel-casus. Ze krijgt daarbij hulp van twee Honours College Law-studenten: ‘Je gaat echt de diepte in.’
Lisa Ansems promoveerde op onderzoek naar ervaren procedurele rechtvaardigheid vanuit het perspectief van verdachten in strafzaken. Sinds februari 2021 is ze verbonden aan het Instituut voor Strafrecht en Criminologie aan de Universiteit Leiden, waar ze haar onderzoek voortzet.
Dankzij het vak Onderzoeksassistent van het Honours College Law krijgt ze daar de nodige ondersteuning bij. Rechtenstudent Milou Mensinga werkte van november 2022 tot oktober 2023 mee als onderzoeksassistent, waarna Cherique Coenjaerts het stokje overnam. Vandaag vertelt het drietal over hun samenwerking en over het onderzoek naar de Tata Steel-casus.
Wat is dat eigenlijk, procedurele rechtvaardigheid?
Lisa: ‘Procedurele rechtvaardigheid gaat over hoe rechtvaardig of eerlijk mensen zich behandeld voelen tijdens juridische procedures. Waar komt dat door? En wat voor gevolgen heeft dat? Het gaat daarbij niet zozeer om de uitkomst, maar puur om hoe men naar de procedure kijkt.’
Waarom is dat interessant in de context van de Tata Steel casus?
Lisa: ‘Het centrale concept van het onderzoek is eigenlijk vertrouwen. Hoeveel vertrouwen hebben de mensen die hebben meegedaan aan de strafrechtelijke aangifte tegen Tata Steel in de overheidsinstellingen die met Tata Steel te maken hebben? Daarbij kan je bijvoorbeeld denken aan de provincie, de omgevingsdienst, het RIVM, maar ook de landelijke politiek.
‘Als mensen zich procedureel rechtvaardig behandeld voelen – als ze zich bijvoorbeeld serieus genomen voelen en het idee hebben dat beslissers neutraal zijn – dan hebben ze meer vertrouwen in instellingen. Dat is het fascinerende: zonder dat er ook maar iets aan de uitkomst verandert, zijn mensen vaak tevredener en hebben zij meer vertrouwen in instituties.
‘Wat we hier doen is het effect van die ervaren procedurele rechtvaardigheid kritisch toetsen. Doet procedurele rechtvaardigheid er nog steeds toe in die Tata Steel context, waarin vertrouwen over het algemeen heel laag is? Of gaat het er in zo’n beladen context waarin er voor mensen veel op het spel staat toch echt om dat de overheid gewoon effectief optreedt?’
Hoe was het om betrokkenen te interviewen?
Lisa: ‘We zijn eigenlijk heel de omgeving rond Tata Steel wel afgegaan. Heemskerk, Beverwijk, Wijk aan Zee… Dat was heel afwisselend en dat is ook heel bijzonder aan dat veldwerk, dat je ook de omgeving kan zien waar mensen het constant over hebben.’
Milou: ‘Ik vond het wel heftig toen we naar Wijk aan Zee gingen. We zaten in de bus en Lisa wees aan: “Daar is het.” Omdat ik toen alle achtergrondinformatie wist en er in mijn dagelijks leven veel mee bezig was, kwam het besef wel aan hoe erg het eigenlijk is dat zoveel mensen vlak bij zo’n vervuilend bedrijf leven.’
Op wat voor manier hebben de studenten aan het onderzoek gewerkt?
Lisa: ‘We zijn begonnen met uitgebreid systematisch literatuuronderzoek naar het concept “vertrouwen”. Daar heeft Milou heel veel over uitgezocht. Vervolgens hebben we betrokkenen geïnterviewd, die interviews is Cherique nu aan het uitwerken en pseudonimiseren. Wanneer we straks het paper gaan schrijven, dan gaat Cherique ook de literatuur in duiken.’
Milou: ‘Het begon echt met kijken: wat voor literatuur is er al over het onderwerp verschenen en hoe kunnen we het onderzoek afbakenen in deze review? Vervolgens heeft Lisa een search string gemaakt (een uitgebreide zoekopdracht die in databases kan worden ingevoerd, red.) en ben ik daarmee op zoek gegaan naar bruikbare artikelen. Dat vond ik heel leuk om te doen, omdat je constant aan het lezen bent over vertrouwen en determinanten daarvan. Je gaat inhoudelijk echt de diepte in en dat is enorm interessant.’
‘Ik heb de sprong gewaagd. Nu zou ik iedereen aanraden om dit ook te doen’
Is dit project een standaard deel van Honours College Law?
Cherique: ‘Ik had erover gehoord maar ik dacht eigenlijk van, “Misschien is dat een beetje too much voor mij, iets te hoog gegrepen.” Maar ik had op een gegeven moment een gesprek met de trajectcoördinator. Die zag dat ik wat onderzoeksvakken gevolgd had en ze zei: “Lijkt het je niet leuk om onderzoeksassistent te worden?” Ik zat toen echt nog in een fase dat ik niet helemaal wist wat ik wilde, dus ik heb de sprong maar gewoon gewaagd. Nu zou ik iedereen aanraden om dit te doen.’
Milou: ‘Alleen al om erachter te komen óf onderzoek iets is wat je zou willen doen na je studie. Dat komt helemaal niet zo veel naar voren tijdens rechten. Je loopt wel stage, maar dat is dan al snel bij een advocatenkantoor of bij het OM en niet binnen de universiteit. Dat is ook zo leuk aan Honours College, dat je buiten je eigen bubbel treedt en de mogelijkheid krijgt om andere vakken te volgen, maar dus ook daadwerkelijk mee te helpen aan een lopend onderzoek. Het is heel leuk om dan te kijken: is het iets voor mij?’
Hoe hebben jullie de samenwerking ervaren?
Milou: ‘Heel positief. Wat ik vooral heel fijn vond, was hoeveel tijd en moeite Lisa stopte in de ondersteuning, zeker aan het begin. Ik ging er best onzeker in, ik dacht, “Kan ik dit wel? Doe ik alles wel goed?” Lisa ondersteunde me daar echt heel goed in. Niets wat ik vroeg was raar, ik kreeg overal uitgebreid antwoord op. Na een paar maanden werd ik vanzelf zelfverzekerder. Ik heb echt het gevoel dat ik me ontwikkeld heb.’
Cherique: ‘Daar kan ik me eigenlijk alleen maar bij aansluiten. Ik ben natuurlijk pas kort bezig maar ik herken dat begin heel erg, dat je denkt, “Oké, hoe werkt dit eigenlijk?” Daar was ik in het begin best onzeker over, zeker omdat je werkt met gevoelige informatie. Om dan even tussendoor een mailtje te sturen en dan heel snel duidelijkheid te hebben, was heel fijn. Nu merk ik dat ik heel vlot verder kan werken en heb ik er ook vertrouwen in dat ik weet hoe het moet.’
Ik dacht, 'Doe ik alles wel goed?' De docent ondersteunde me daar echt heel goed in
Lisa: ‘Het is echt heel fijn om door goede studenten ondersteund te worden. Het neemt je praktisch heel veel werk uit handen, werk dat een goede student gewoon heel goed kan doen zolang je zorgvuldig werkt en bereid bent om te leren. Milou en Cherique zijn ook een beetje uit hun comfortzone gegaan omdat het niet een puur juridisch onderzoek is. Empirisch onderzoek is binnen rechten nog vrij nieuw. De focus ligt nog veel meer op literatuuronderzoek. Ik vind het heel leuk om via zo’n project daar begeleiding bij aan te bieden.’
Zou een samenwerking zoals deze ook in de reguliere bachelor moeten worden opgenomen?
Milou: ‘Ja, ik denk dat dat een heel goed idee zou zijn. Als je dat goed opzet en de nodige begeleiding aanbiedt, kan het denk ik heel positief uitpakken als je tijdens je bachelor al “echte” onderzoekservaring kunt opdoen.’
Lisa: ‘Het is een heel laagdrempelige manier voor studenten om kennis te maken met onderzoek. Het kan natuurlijk ook zijn dat je denkt, “Dit was prima, leuk, maar ik denk niet dat het echt mijn pad is.” Daar heb je dan ook weer van geleerd. Linksom of rechtsom is het denk ik heel erg zinvol voor de student.”
Over dit vak
Het vak Onderzoeksassistent is bedoeld voor derdejaars bachelorstudenten aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, die deelnemen aan Honours College Law. Zij krijgen twee keer per jaar de kans zich in te schrijven voor een onderzoeksproject van een docent aan de faculteit. Zo krijgen zij de kans om bij te dragen aan facultair onderzoek en ervaren zij hoe onderzoek in de praktijk in zijn werk gaat.
Dit artikel is het tweede in een miniserie over dit vak. Lees ook het artikel over het onderzoek naar het mensenrechtenhof in Afrika, waarbij een student van HC Law assisteerde.
Ben jij docent en ben je nieuwsgierig naar de mogelijkheden om samen te werken met het HC Law? Neem contact op via honours@law.leidenuniv.nl.
Tekst: Merijn Mulder
Foto's: Buro JP