Met ‘klikchemie’ het onzichtbare zichtbaar maken
Het onzichtbare zichtbaar maken, dat doet Sander van Kasteren (hoogleraar Moleculaire Immunologie). Dankzij moleculen die hij aan elkaar kan klikken, kan hij processen in ons lichaam volgen. In zijn oratie vertelt hij meer over de ‘moleculen in een potje’ die hij maakt.
Van Kasteren en zijn collega’s zetten scheikunde in om onzichtbare processen in de cel zichtbaar te maken. Dat doen ze met ‘klikchemie’, een techniek die het mogelijk maakt om moleculen aan elkaar te klikken als lego. Dankzij de klikchemie kunnen onderzoekers onder andere lichtgevende moleculen vastklikken aan lichaamseigen moleculen om zo processen in het lichaam te volgen. De uitdaging is om moleculen te vinden die alleen reageren met het molecuul waar je ze aan vast wil klikken, zodat ze reacties in het lichaam niet verstoren.
Als die moleculen zijn gevonden, kunnen wetenschappers bijvoorbeeld onderzoeken hoe ons afweersysteem reageert op vaccins. ‘We kunnen zien hoe snel een vaccin wordt afgebroken’, legt Van Kasteren uit. ‘En we kunnen volgen waarom met het ene stukje vaccin het immuunsysteem wel wordt geactiveerd en met een ander stukje niet.’ Uiteindelijk kunnen daardoor betere vaccins worden ontwikkeld voor bijvoorbeeld ziekten als kanker en chronische virusinfecties.
Dienstbaarheid
Volgens van Kasteren is dienstbaarheid het sleutelwoord in zijn onderzoek, omdat hij zich in dienst stelt van het vakgebied Immunologie, de studie van het immuunsysteem. Hij hoopt dan ook dat zijn vakgebied Moleculaire Immunologie (waarbij op moleculair niveau naar ons afweersysteem wordt gekeken) uiteindelijk opgaat in Immunologie. ‘Ik wil het voor immunologen mogelijk maken om op een andere manier naar immuuncellen te kijken om ze zo beter te begrijpen. Vandaar dat ik ook graag samenwerk.’
Van Kasteren gaat vaak met onderzoekers uit andere vakgebieden in gesprek om erachter te komen wat voor vragen er leven en tegen welke problemen ze aanlopen. ‘Ik probeer die op te lossen met een chemische benadering. Ik wil dat wat ik ontwikkel bij de juiste mensen komt en dat het echt nuttig is.’ Om zoveel mogelijk anderen gebruik te laten maken van ‘de moleculen in een potje’ die de hoogleraar en zijn collega’s maken, publiceren ze alles open access. ‘Dat wordt heel erg gewaardeerd.’
Afschaffen academische prijzen voor individuen
Het belang van samenwerking laat Van Kasteren ook terugkomen in zijn oratie als hij pleit voor het afschaffen van academische prijzen voor individuele wetenschappers. ‘Ik doe al mijn werk samen, net zoals de meeste andere onderzoekers. Waarom zou iemand dan alleen een prijs moeten krijgen? Maar tien procent van de mensen lukt het om een grant te krijgen, terwijl echt heel veel meer dan die tien procent goede onderzoekers zijn. Ik denk dat het creëren van een verschil tussen de haves and the have not schadelijk is voor de wetenschappelijke vooruitgang. Ik zou zelf nu niet als hoogleraar aan het werk zijn zonder de steun van mijn instituut, faculteit en collega’s.’
Sander van Kasteren houdt zijn oratie Chemical Adventures in Immunology op 15 december om 16 uur. Deze is te volgen via een livestream.
Tekst: Dagmar Aarts