'Wie weinig persoonlijke controle ervaart, kijkt ook negatiever naar de gehele samenleving’
Waarom vinden we het zo belangrijk om controle te houden? Wat als we de grip op ons leven kwijtraken? En hoe houden we ons staande in een onzekere wereld? Experts gaven antwoord op die vragen tijdens het KCPEG Herfstsymposium.
Regen tikt woest tegen de ramen van het statige voormalig Weeshuis in de Leidse binnenstad. ‘Toepasselijk voor een herfstsymposium,’ merkt Olaf Simone op, onderzoeker bij Kenniscentrum voor Psychologie en Economisch Gedrag. Samen met collega Vera Hilgevoord presenteert hij de middag ‘Grip op je eigen leven’, waar ruim tachtig geïnteresseerden op af zijn gekomen. Doel van het evenement is om beleid, wetenschap en praktijk bij elkaar te brengen rondom een groot thema. Vorige edities gingen over tegenspraak, financiële stress bij studenten en burgerparticipatie. Ditmaal: de waarde van persoonlijke controle over ons leven.
-
Dennis van Eck brengt als trainer bij Onzichtbaar Den Haag mensen oog in oog met armoede -
Mariska Kret wil met Tinder voor orang-oetans, apen zelf de controle over hun partnerkeuze geven -
WRR-onderzoeker Will Tiemeijer: 'Verlies van controle in het persoonlijke leven sijpelt door in maatschappelijk onbehagen'.
Alle controle kwijt
Wie weet hoe het is om alle controle over het leven kwijt te raken, is Dennis van Eck. Hij deelt zijn verhaal: zijn ouders gaan door een gewelddadige scheiding, er volgt een jeugd vol roken, blowen, criminaliteit. Jarenlang leeft hij op straat en kampt hij met verslavingen. ‘In totaal ben ik vijftig keer afgekickt. Ik zat vol schaamte, voelde me verloren.’ Toen hij de kans kreeg een opleiding tot ervaringsdeskundige te volgen, herwon hij de grip over zijn leven. Nu geeft Van Eck bij stichting Onzichtbaar Den Haag belevingsgerichte trainingen aan bedrijven, organisaties en overheidsinstanties, waarin deelnemers door middel van confronterende oefeningen ervaren hoe het is om in armoede te leven. Van Eck: ‘Mensen die alle controle over hun leven zijn kwijtgeraakt, komen vaak uit een diep, zwart gat. Maar die ervaring is ook waardevol, het is zonde als we die niet inzetten.’
Tinder voor orang-oetans
Mensen zijn niet de enige die baat hebben bij controle, andere dieren functioneren ook beter als ze zelf kunnen bepalen hoe ze hun leven leiden. Dat benadrukt Mariska Kret, hoogleraar Cognitieve Psychologie, die onderzoek doet naar emotionele expressie van dieren. ‘Olifanten spelen meer als ze de mogelijkheid hebben om naar buiten te gaan, panda’s worden rustiger als ze ook een plekje hebben waar ze zich voor dierentuinbezoekers kunnen terugtrekken.’
Met dat idee in haar achterhoofd, besloten Kret en haar collega’s een soort Tinder voor orang-oetans te ontwerpen. Aan de hand van verschillende computertaken willen zij erachter komen tot welke partners apen zich aangetrokken voelen, en aan de hand daarvan hopen ze succesvolle matches te maken. ‘Op die manier willen we dieren in gevangenschap een stukje controle over hun leven teruggeven.’
Erica Samson (tweede van links) en Nienke Eres (rechts) zijn oprichters van SHout! Leiden, een financieel infopunt voor jongeren in Leiden. Hier op de foto met stagiaires van de HvA-opleiding Ergotherapie.
Samson: ‘Veel mensen denken dat jongeren hun schulden niet willen betalen, maar zo simpel is het niet. De jongeren die wij zien, kampen met belangst, of schaamte, waardoor ze hun geldproblemen lang geheimhouden. Het helpt dat ze bij ons anoniem kunnen binnenlopen. Komende tijd gaan we samenwerken met het KCPEG: zij dragen de wetenschappelijke kennis bij, wij doen de praktische uitvoering.
Wat kan helpen jongeren meer grip over hun situatie te geven? Een luisterend oor. En iemand die samen met hen in mogelijkheden denkt in plaats van obstakels.’
Controleverlies compenseren
Marret Noordewier onderzoekt de emotionele processen die een rol spelen bij onzekerheid. ‘Als we het gevoel hebben controle te hebben over ons persoonlijke leven, bijvoorbeeld over ons geld of gezondheid, ervaren we meer positieve emoties,’ ziet Noordewier in de literatuur. ‘En zodra we die controle kwijtraken, door een ziekte of het verliezen van onze baan, proberen we de controle zo snel mogelijk terug te winnen.’
Mensen in onzekere, onvoorspelbare situaties hebben bijvoorbeeld meer behoefte hebben aan visuele orde, zoals een netjes opgeruimde boekenkast. ‘Ook wordt, voor religieuze mensen, het idee van een controlerende god aantrekkelijker, en hebben mensen meer behoefte een sterke sociale structuren met een duidelijke hiërarchie. Mensen voelen zich sneller aangetrokken tot een ‘sterke leider’, met een simpel en duidelijk verhaal.’ Zo kunnen mensen controleverlies dus ‘compenseren’ door buiten zichzelf op zoek te gaan naar houvast.
Orde op geldzaken
Houvast bieden, dat is ook wat Angela Selhorst doet als coördinator bij het programma Get a Grip van vrijwilligersorganisatie Humanitas. Met een team van vrijwilligers maakt zij geldproblemen onder jongeren bespreekbaar en helpt zij hen orde op geldzaken te stellen. ‘Dit is lastig,’ stelt Selhorst, ‘want jongeren met schulden kampen vaak met schaamte en willen hun problemen te verbergen voor familie en vrienden.’
Lukt het vrijwilligers uiteindelijk om met jongeren aan de keukentafel te zitten, en de soms torenhoge stapels aanmaningen en rekeningen onder ogen te zien, dan is het niet de bedoeling dat zij de problemen voor hen gaan oplossen. ‘Iemand pleegt bijvoorbeeld zelf een belletje om uitstel van betaling aan te vragen, maar wij zitten er dan naast en bieden ondersteuning.’ Zo willen zij mensen zelf de autonomie over hun leven terug laten vinden.
Nikie Kuijt (links) is adviseur bij een maatschappelijk adviesbureau. ‘Binnenkort begin ik als vrijwilliger bij Humanitas. In mijn dagelijkse werk ben ik vooral met theorie bezig, op deze manier kan ik in de praktijk ook wat betekenen. Wat me vooral bij blijft van vandaag, is het idee dat hulpverlening maatwerk is. Het is belangrijk om de basisprincipes te volgen, maar daarbuiten is het een kwestie van in contact blijven met degene die je helpt en kijken wat zijn of haar behoeftes zijn.’
Anna Spaink (rechts) werkt als vrijwilliger bij Schuldhulpmaatje
‘Het belangrijkste inzicht van vandaag? Dat je, als je weinig persoonlijk controle ervaart, je die op een ander gebied kunt herpakken en zo toch een gevoel van grip kunt ervaren. Zo had ik er nog niet eerder naar gekeken. Als iemand geen controle voelt over zijn geldzaken, kunnen we misschien kijken of die de autonomie op een ander gebied kan ervaren en vanuit daar verder werken.'
Rol voor de overheid
Will Tiemeijer, wetenschappelijk medewerker en projectcoördinator bij de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid, sluit het symposium af. Hij onderzoekt maatschappelijke problematiek vanuit de psychologische lens, en schreef in dat kader mee aan het nieuwe rapport Grip. Het maatschappelijk belang van persoonlijke controle. Tiemeijer: ‘Er is de laatste tijd veel focus op bestaanszekerheid. Dat is ook heel belangrijk, maar mensen willen meer dan voldoen aan de minimale levensstandaarden. Ze willen grip krijgen op hun leven en in staat zijn grotere levensprojecten te realiseren: een huis kopen, kinderen krijgen. Als mensen daarin weinig controle ervaren, kijken ze vaak ook negatiever naar de samenleving. Persoonlijke zorgen sijpelen zo door in maatschappelijk onbehagen.’
Is het dan aan onszelf om de controle terug te pakken? Dat is te simpel gedacht, vindt hij. ‘Mensen hebben zeker hun individuele verantwoordelijkheid om grip op hun leven te krijgen, maar het systeem moet dat wel mogelijk maken.’