Korte gevangenisstraf: vaker opnieuw de fout in en ook nog eens duur
Partijen presenteren ieder hun eigen ‘oplossingen’ om de samenleving ‘veiliger’ te maken. Hoe verhouden de partijstandpunten zich tot wetenschappelijk onderzoek over het terugdringen van criminaliteit?
Van campus tot kabinet
Op 22 november stemmen we voor een nieuwe Tweede Kamer. Belangrijke thema’s volgens de peilingen zijn bestaanszekerheid, gezondheidszorg, immigratie en asiel, woningmarkt, klimaat en duurzaamheid. Welke aspecten moet een nieuwe regering binnen die thema’s vooral niet uit het oog verliezen? We vragen het onze onderzoekers in een serie artikelen.
Leids onderzoek naar effect van straffen
Juristen, criminologen en economen van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid doen samen wetenschappelijk onderzoek naar de korte en langetermijneffecten van gevangenisstraffen. Op basis van uitkomsten in echte strafzaken trekken zij conclusies over hoe zinvol bepaalde soorten straffen zijn voor de samenleving. Ook hebben zij uitgerekend wat de prijs is die de maatschappij betaalt – letterlijk – voor die straffen. Twee experts, criminologe Hilde Wermink, en econoom Jim Been, delen de uitkomsten van recent onderzoek.
De nadelen van korte gevangenisstraffen
Welke opties zijn er? Rechters kunnen in een strafprocedure verschillende soorten straffen opleggen, waarvan de belangrijkste zijn: een boete, een taakstraf en een gevangenisstraf. Zij kunnen die straffen ook combineren. In Nederland wordt het vaakst gekozen voor de gevangenisstraf. Been: ‘En het overgrote deel van alle detenties duurt korter dan zes maanden.’ ‘Dit geldt voor circa 80% van alle opgelegde gevangenisstraffen in Nederland', vult Wermink aan.
Wermink en Been keken naar strafbare feiten waarvoor maximaal 6 maanden gevangenisstraf staat, bijvoorbeeld: bedreiging, mishandeling, diefstal met geweld, en inbraak. Dit zijn de belangrijkste uitkomsten uit hun onderzoek:
Opnieuw de fout in
-
Daders met een gevangenisstraf van maximaal 6 maanden zijn eerder geneigd een nieuw misdrijf te plegen, dan daders die een andere straf kregen, zoals een taakstraf.
-
Eén jaar na het uitzitten van die gevangenisstraf, is de kans 17 procentpunt hoger dat iemand opnieuw de fout in gaat.
-
De kans op recidive blijft hoog: ook na drie en vijf jaar plegen mensen die een gevangenisstraf hebben uitgezeten, vaker weer een strafbaar feit (al loopt het percentage wat af).
-
Per dader meer strafbare feiten
-
Daders die veroordeeld zijn tot een gevangenisstraf van maximaal 6 maanden, gaan niet alleen vaker opnieuw de fout in, maar zij plegen ook meer strafbare feiten (bijvoorbeeld: niet één maar vijf nieuwe inbraken).
- Concreet: vijf jaar na vrijlating plegen ze rond de tachtig procent meer strafbare feiten.
De gevangenisstraf is duurder dan de taakstraf
- Alle gevangenisstraffen van 6 maanden en korter op één hoop gegooid, kosten de maatschappij naar schatting jaarlijks ruim 400 miljoen euro. Dit is ongeveer 45 euro per belastingbetaler per jaar.
- De kleine lettertjes: de eenmalige kosten van een gevangenisstraf waren in 2012 66,97 euro en voor een taakstraf 34,75 euro. De dagelijkse kosten van een gevangenisstraf waren toen per veroordeelde 259 euro per dag. De dagelijkse kosten voor een taakstraf waren met 72,56 euro per dag substantieel lager. Dit zijn de directe kosten. De kosten van een gevangenisstraf zijn nog hoger wanneer rekening gehouden wordt gehouden met indirecte kosten van bijvoorbeeld re-integratie en sociale zekerheid.
Strafdoel
De onderzoekers vinden het belangrijk dat politici in de discussie over (het terugdringen van) criminaliteit, scherp houden wat het doel is van straffen. Wermink: ‘Er zijn meerdere strafdoelen. Ons onderzoek laat zien dat als het puur gaat om het voorkomen van herhaling, kortdurende gevangenisstraffen geen zin hebben. Als dat het doel is, dan kunnen rechters beter kiezen voor een taakstraf.’ Als daarentegen het doel is om iemand te straffen, puur om het straffen, dan is het volgens de onderzoekers belangrijk om ervan bewust te zijn dat daar een prijskaart aan hangt. Been: ‘Vergelding kost de maatschappij jaarlijks 400 miljoen euro.’
Wetenschappelijk onderzoek toegepast op de partijprogramma’s
Hoe denken de partijen concreet over straffen? Het gaat daarbij uitsluitend om standpunten die zij expliciet hebben ingenomen in hun verkiezingsprogramma’s.
Expliciete voorkeur voor taakstraffen in plaats van gevangenisstraffen van maximaal 6 maanden:
- CDA, D66, GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren
Aanpassen van de wet zodat er meer mogelijkheden zijn om taakstraffen op te leggen:
- GroenLinks-PvdA: mensen die hun boete niet kunnen betalen, krijgen ‘een vervangende taakstraf’;
- DENK wil een specifieke vorm: de ‘contacttaakstraf’, waarbij specifieke daders 'verplicht kunnen worden om in contact te treden en te leren van mensen met een andere afkomst’.
Taakstraffen afschaffen:
- PVV, BBB (alleen bij zware gewelds- en zedenmisdrijven)
Minder taakstraffen, meer gevangenisstraffen:
- Forum voor Democratie, JA21, SP
Geweld tegen hulpverleners / zorgverleners wordt altijd gestraft met een gevangenisstraf, een taakstraf mag niet (‘taakstrafverbod’)
- VVD, JA21, SP
* het CDA en Volt willen in deze gevallen ‘harder’/’zwaarder’ straffen’, maar zeggen niet dat dat met een gevangenisstraf moet
Tekst: Helena Lysaght
Afbeelding: Fien Leeflang