Jonathan Hak over het doorslaggevende belang van de waarheid – en waarom we beelden niet zonder meer moeten vertrouwen
Hij was meer dan dertig jaar openbaar aanklager in Canada en hield zich dagelijks bezig met moord en andere ernstige misdrijven. Vandaag de dag is Jonathan Hak advocaat, adjunct-hoogleraar en doceert hij op het gebied internationaal beeldrecht. In zijn proefschrift gaat hij in op het gebruik van beelden in internationaal strafrechtelijke vervolgingen.
Beelden van mobiele telefoons
Wij spreken Hak kort na de tragische gebeurtenissen in het Midden-Oosten; het is de tweede week na de recente wending in het conflict Israël-Palestina. De dag voor ons interview was er een explosie op de parkeerplaats van het Palestijnse al-Ahli-ziekenhuis in Gaza, waarbij honderden mensen gedood werden. Over de precieze oorzaak van de ontploffing verschillen de partijen van mening. De media hebben geprobeerd om uit te zoeken wat er precies gebeurd is. Daarbij baseren ze zich onder andere op video’s en beelden die door het publiek met hun mobiele telefoons zijn gemaakt.
In het internationaal strafrecht worden beelden op een zeer vergelijkbare manier gebruikt. Onderzoekers, aanklagers en rechtbanken baseren zich op beelden die zijn gemaakt door gewone mensen en gebruiken die als bewijs om te bepalen of bepaalde personen verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor genocide, misdaden tegen de menselijkheid, geweldsmisdraden, en oorlogsmisdaden. Hak: ‘De overgrote meerderheid van de beelden die zij in hun beoordeling betrekken, zijn afkomstig van het publiek.' Dit type bewijs is ‘bijzonder doeltreffend', maar het brengt ook aanzienlijke uitdagingen met zich mee, met name als het gaat om de authenticiteit van die beelden, zegt Hak.
'De schaduwen kloppen niet helemaal met de stand van de zon. Dat onthult de manipulatie.'
Eerst een carrière, drie decennia later een promotie
Visueel bewijs heeft een centrale rol gespeeld in Haks carrière. Hak, inmiddels gepensioneerd als senior openbaar aanklager in Canada, behandelde meer dan dertig jaar lang spraakmakende geweldsmisdrijven. ‘Beelden maakten een belangrijk deel uit van vrijwel iedere rechtsvervolging die ik leidde.' Naast zijn werk in overheidsdienst doceerde hij rechten en dat doet hij nog steeds; het gebruik van beeldmateriaal als bewijs is zijn specialisme.
Een verhuizing met het gezin bracht Hak in 2018 naar Den Haag. In deze stad, waar veel internationale organisaties gevestigd zijn, waaronder het Internationaal Strafhof, ontdekte hij een hiaat in de juridische vakliteratuur. Hak: ‘Er was geen enkel overzichtswerk over visueel bewijs in internationale strafrechtelijke vervolgingen.' Hij besloot een proefschrift over dit onderwerp te schrijven. ‘De samenloop van mijn carrière als openbaar aanklager en het geven van onderwijs, gecombineerd met het ontbreken van onderzoek over dit onderwerp, maakte dit het juiste moment en de juiste plek om met mijn onderzoek te beginnen.'
Het voordeel van beeldmateriaal als bewijsmateriaal
In iedere strafzaak moet het bewijs dat aan de rechter wordt voorgelegd, voldoende zijn om te overtuigen. Als er onvoldoende bewijs is, moet de verdachte worden vrijgesproken.
In de context van internationale strafrechtelijke vervolgingen is in het verleden veel gebruikgemaakt van getuigenverklaringen als bewijs. Door de technologische vooruitgang zijn beelden een waardevolle aanvullende bron van bewijs geworden. Hak: ‘Met beeldbewijs zijn we niet afhankelijk van de vele onvolkomenheden die ooggetuigenverslagen hebben. Het is algemeen bekend dat verslagen van ooggetuigen onbetrouwbaar zijn, zelfs als ze afkomstig zijn van eerlijke getuigen. Beelden kunnen heel waardevol zijn om ons te helpen begrijpen wat de waarheid werkelijk is.'
Bedrog met beelden
Maar door het toenemende probleem van misinformatie en desinformatie kunnen we beelden niet langer zonder meer vertrouwen, zegt Hak. 'Er zijn zoveel manieren waarop je beelden kunt manipuleren; de extreemste vorm daarvan zijn de deepfakes. Neem bijvoorbeeld de deepfake van president Zelensky van Oekraïne; op die beelden zei hij tegen het Oekraïense volk: ‘Leg de wapens neer, we stoppen met de oorlog tegen Rusland.’ Wat hij in werkelijkheid nooit gezegd heeft.' In de context van internationale misdaad is er extra reden 'tot zorg dat mensen beelden maken met als enig doel om de kijker te misleiden', aldus Hak. Daarom benadrukt hij het belang van het authenticeren van beelden. ‘Beelden zijn niet per definitie ‘authentiek’. We zullen echt moeten bewijzen dat de beelden authentiek zijn.’
Voorbeelden van bedrog met beelden
'Een beeld is meer waard dan duizend woorden' zeggen ze weleens. Dat illustreert hoe makkelijk het is om met beelden te bedriegen. Hak geeft twee voorbeelden.
‘Het beeld van twee mensen die op een zonnige dag aan het wandelen zijn in een besneeuwd berglandschap ziet er echt uit (zie figuur 1). Toch is het gegenereerd met Midjourney, een vorm van AI-software. Een expert die een contentanalyse uitvoert, zal naar de schaduwen kijken om vast te stellen of er tegenstrijdigheden zijn ten aanzien van het tijdstip van de dag. In dit geval toont een licht-en-schaduw-analyse aan dat de schaduwen niet helemaal kloppen met de stand van de zon. Dat onthult de manipulatie (zie figuur 2).
Het andere type toont een gebouw in de woestijn en een voertuig in de rand rechts (zie figuur 3 in de slideshow). Hak: ‘Maar het beeld is veranderd.’ Als we zorgvuldig naar de metadata kijken zien we (zie figuur 4 in de slideshow) gekleurde vlekken en die wijzen op het klonen van de beelden. Het rood-groene beeld onthult de vervalsing (zie figuur 5 in de slideshow): er stond een man op die naar het voertuig toeliep en die is nu uit het beeld verwijderd (zie figuur 6 in de slideshow).’
-
Figuur 3, foto: Amped SRL (c) 2023 -
Figuur 4, foto: Amped SRL (c) 2023 -
Figuur 5, foto: Amped SRL (c) 2023 -
Figuur 6, foto: Amped SRL (c) 2023
Verdediging en nog te verschijnen boek van Hak
Hak zal zijn proefschrift 'Non-textual Evidence in International Criminal Prosecutions: Discovering the Best Practices for Audiovisual Materials in a Digital Age' verdedigen op 9 november 2023 om 12.30 uur in het Academiegebouw. Je leest de samenvatting van het proefschrift hier en volgt de livestream van de verdediging hier.
Op 7 maart 2024 verschijnt een boek bij Oxford University Press dat is gebaseerd op Haks proefschrift.
Tekst: Helena Lysaght
Foto bovenaan het artikel: Alice Donovan Rouse via Unsplash