De magie van vloeibaar helium: deze persoon maakt ijskoud onderzoek in Leiden mogelijk
Witte wolken ijskoud gas die over de vloer stromen. Magisch, maar ook uitkijken dat je vingers er niet afvriezen. We hebben het natuurlijk over vloeibaar stikstof en helium. Misschien heb je de spectaculaire Freezing Physics-wetenschapsshow van de studentenorganisatie Stichting Rino weleens gezien. Maar wist je dat dit goedje ook cruciaal is voor veel onderzoek? Dankzij cryogeen-technicus Wilfred van der Geest is dit altijd voorhanden.
Met het gemak van jaren ervaring hevelt hij de koude vloeistof over in een groot metalen vat. Van der Geest beheert in zijn eentje de cryogene afdeling, van de productie, uitgifte en het onderhoud tot instructie aan gebruikers. En dat al ruim 35 jaar. ‘Mijn uitdaging is om ervoor te zorgen dat er op elke dag en elke tijd vloeibaar helium beschikbaar is voor onderzoekers. Ik heb nog nooit een onderzoeksopstelling stil hoeven leggen.’ En dat is niet vanzelfsprekend. Er gaat namelijk heel wat werk in zitten.
Natuurkundigen, scheikundigen en bijvoorbeeld de biologen van NeCEN: allemaal hebben ze Van der Geest nodig. ‘Al heb ik gelukkig ondersteuning van collega’s bij de Fijnmechanische- en Elektronische Dienst als ik op vakantie ben’, vertelt hij. ‘Veel onderzoek gebeurt bij extreem lage temperaturen en mag tussentijds niet opwarmen. Vloeibaar helium is nog een stuk kouder dan vloeibaar stikstof, tegen het absolute nulpunt aan.’
Productiecyclus vloeibaar helium
Heliumgas wordt onder hoge druk opgeslagen. Eventuele verontreinigingen worden eruit gehaald in de zogenaamde purifier en het wordt vloeibaar - en dus ijskoud - gemaakt in de liquifier. Dan wordt de vloeistof overgeheveld in transportvaten en naar de onderzoeksopstellingen verspreid over de hele faculteit. Bij het overhevelen is er elke keer ongeveer tien procent verlies dat meteen verdampt. Dat wordt opgevangen en via een netwerk van leidingen teruggeleid naar de installatie, waar de cyclus opnieuw begint. Om de verliezen te compenseren, wordt er af en toe extern gas ingekocht.
Een hele carrière bij de universiteit
‘Dit is een unieke baan, bijna niemand doet dit werk’, zegt Van der Geest enthousiast. Als pas afgestudeerde technicus kwam hij per toeval bij de universiteit terecht. ‘En ik ben er nooit meer weggegaan. Mijn werk is ontzettend leuk. Ik kom elke dag nieuwe mensen tegen uit allerlei vakgebieden en uit alle delen van de wereld.’
'We hebben geïnvesteerd in eigen productie, dat werpt nu zijn vruchten af.'
Ook blijft hij innoveren. Tijdens zijn carrière heeft hij de installatie volledig gemoderniseerd en geautomatiseerd. Ook de verhuizing van het KOG naar het Huygensgebouw heeft hij gecoördineerd en de volgende verhuizing naar het Gorlaeusgebouw staat al op de planning. ‘Ik heb een hoop veranderingen meegemaakt en er is elke keer wel een nieuwe uitdaging die mijn werk leuk maakt.’
Vloeibaar helium raakt op
Veel universiteiten hebben hun eigen productie gestopt in de afgelopen jaren en kopen al hun vloeibare helium in. Dat zorgt volgens Van der Geest voor uitdagingen. ‘De prijs van vloeibaar helium schiet door het dak. Dan hebben ze soms toch een beetje spijt. Een groot deel kwam bijvoorbeeld uit de VS en die leveren niet meer. En uit Rusland, waar we nu niet meer mee samenwerken. In Leiden hebben we altijd besloten om het zelf te blijven doen en daarin geïnvesteerd, dat werpt nu zijn vruchten af.’
‘We merken nu ook dat er simpelweg minder beschikbaar is, want het is een bijproduct van de productie van fossiele brandstoffen. Die is niet oneindig en loopt dus terug’, voegt hij daaraan toe. ‘Het is lang ieder voor zich geweest, want je had elkaar niet nodig. Maar nu zoeken we contact met andere universiteiten om te kijken hoe we samen een oplossing voor de toekomst kunnen vinden.’