De illusie als sleutel: hoe ruimtelijke techniek patiënten kan helpen
Ruimtelijke techniek, zoals virtual reality, kan patiënten helpen die moeite hebben met ruimtelijke cognitie, bijvoorbeeld wanneer zij snel de weg kwijtraken. In haar oratie vertelt neuropsycholoog Ineke van der Ham over het belang van de patiëntbeleving, avatars en de ruimte voor innovatie.
Stel je voor: je rijdt met 120 kilometer per uur over de snelweg, je drie kleine kinderen zitten op de achterbank en plots weet je niet meer waar je bent en hoe je verder moet? De paniek slaat toe, want welke afslag moet je hebben en waar was je ook alweer op weg naartoe? Bijna 15 jaar geleden kwam Van der Ham in contact met een op het oog gezonde jonge vrouw, die van het een op het andere moment kon verdwalen.
Verdwalen nabootsen
Zonder het te weten had ze een hersenbloeding gehad, maar behalve het verdwalen was dat niet aan haar te merken. ‘Met de beschikbare neurologische testen was haar aandoening niet aan te tonen. Dan moet je denken aan het maken van een doolhof op een A4’tje, dat is veel te klein. Voor mensen die moeite hebben met hun praktische navigatievermogen is het belangrijk om die situaties van verdwalen na te bootsen. Ze moeten als het ware kunnen rondlopen in die realistische grote ruimte.’
Serious game
Techniek kan helpen om die grote ruimte te creëren en geschikt te maken voor onderzoek. Zo ontwikkelde Van der Ham samen met haar team een serious game waarbij het navigatievermogen van patiënten getest wordt. In een ondergronds gangenstelsel met mythologische figuren moesten spelers hun weg vinden. Het design van de game bleek een misser.
-
Concentratie bij een onderzoeksparticipant die een navigatietest maakt -
Een realistische ruimtelijke illusie, zoals hier een straat in een stad
'Het is erg belangrijk dat de virtuele omgeving herkenbaar is, de illusie moet nauw aansluiten'
‘De mythologische wereld paste helemaal niet bij de belevingswereld van patiënten en daarom werkte de test niet. Het is erg belangrijk dat de virtuele omgeving herkenbaar is, de illusie moet nauw aansluiten.’ Een tweede ontwerp met een doolhof aan ziekenhuisgangen en straten in een realistische woonwijk bleek wel een succes. ‘We moeten goed begrijpen hoe een gebruiker de technologie beleeft, zeker als je werkt met kwetsbare groepen. Ik zie daar nog wel een leemte.’
Avatars als placebo-effect
Volgens Van der Ham kan ruimtelijke technologie een grote rol spelen in de behandeling van patiënten. Het gebruik van een avatar, een digitale zelf, heeft daarin haar bijzondere interesse. Zo blijkt uit onderzoek dat vrouwen een wiskundige test beter maken als zij een mannelijke avatar zien. Bij het zien van een vrouwelijke avatar dalen hun prestaties. Andersom geldt dat precies zo: mannen met een vrouwelijke avatar maken de test slechter dan met een mannelijke avatar. ‘Stereotype overtuigingen zitten ons in de weg. Maar het laat ook zien dat we met behulp van avatars misschien een cognitief placebo-effect kunnen creëren’.
Een placebo-effect dat vervolgens ook in de echte wereld stand moet houden. Voor Van der Ham staat als een paal boven water dat haar onderzoek toepasbaar moet zijn. ‘Echte innovatie bereik je pas als de ideeën omgezet zijn in het daadwerkelijk gebruiken van de bedachte oplossing. Ik zit heel dicht tegen de implementatie van mijn onderzoek aan en hoor mensen dan zeggen: “Wat goed, je bent de eerste die dat doet”. Dat is eigenlijk heel gek.’
'Ik ben niet het type onderzoeker die allemaal grote persoonlijke beurzen binnengehaald heeft en toch ben ik nu hoogleraar'
Ze kan daarom niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is dat wetenschappers gefaciliteerd worden in het toepasbaar maken van onderzoek. Anders beoordelen, zoals in het programma Erkennen en Waarderen, is daarbij van cruciaal belang. ‘Ik ben niet het type onderzoeker die allemaal grote persoonlijke beurzen binnengehaald heeft en toch ben ik nu hoogleraar. Sommige onderzoekers zijn heel goed in lesgeven, anderen in de publiciteit opzoeken en weer anderen in het binnenhalen van fondsen. Het is belangrijk dat je als universiteit kijkt naar het totaalpakket.’
Zelf een illusie ervaren?
Terug naar de illusie: hoe is het om over een plank te lopen boven een diepe afgrond, maar dan wel op de begane grond van het Academiegebouw? Hoe is het om in een onmogelijke ruimte te staan? En hoe werkt een anatomieles in virtual reality? Geheel in stijl laat de hoogleraar de bezoekers van haar oratie ervaren hoe sterk een illusie kan zijn.
Op 1 december om 16.00 uur spreekt Ineke van der Ham haar oratie Een illusie rijker uit. Bezoekers kunnen vanaf 15.00 uur terecht in het Illusielab op de begane grond van het Academiegebouw.
Tekst: Tim Senden
Hoofdfoto: Pixabay.com/Pexels