Niet geometrische vormen, maar vee bepaalt de manier waarop de Hamar de wereld zien
Taal stuurt de manier waarop we de wereld zien, is de stellige overtuiging van universitair docent Sara Petrollino. Een NWO XS-beurs stelt haar in staat om die hypothese te testen bij het Ethiopische Hamar-volk. ‘Het idee dat iedereen in geometrische vormen denkt, is cultureel bepaald.’
'Ik ben geïnteresseerd in de relatie tussen taal, cultuur en cognitie', zegt Petrollino. 'De vraag die ik met dit project probeer te beantwoorden is: "Hoe beïnvloeden de cultuur waarin we leven en de taal die we spreken de manier waarop we de wereld om ons heen begrijpen en zien?"'
Geen zelfstandig naamwoorden voor vorm
Ze pakt een kartonnen doos uit de kantoorkast achter haar, met daarin verschillende geometrisch gevormde houten figuren. 'Als ik je een van deze laat zien, noem je het meteen een cilinder of een piramide. Het maakt daarvoor niet uit of je Nederlands of Italiaans spreekt, omdat al deze talen zich baseren op de Euclidische geometrie. Taalkundigen hebben lang aangenomen dat het universeel is om de vorm van voorwerpen aan te duiden met zelfstandig naamvoorden die naar geometrische vormen verwijzen. Maar recenter onderzoek toont aan dat er talen zijn die geen zelfstandige naamwoorden hebben om over deze abstracte vormen te praten, zoals dat bijvoorbeeld in het Engels gebeurt.
Deze talen gebruiken andere grammaticale domeinen om vormen en afmetingen te beschrijven. 'We weten bijvoorbeeld dat het Ethiopische Hamar volk het geslachtssysteem gebruikt. Gebruikt een spreker de vrouwelijke versie van 'huis'? Dan betekent het dat het huis groot is. Gebruikt een spreker de mannelijke variant? Dan betekent hetzelfde woord zoiets als klein en lelijk.'
Centrale rol van vee
Het bracht Petrollino op het idee om dieper in te gaan op de manier waarop Hamar vormen en dimensies beschrijven. 'Vee is erg belangrijk in hun cultuur, dus mijn hypothese is dat het model en de visuele kenmerken van het vee gebruikt worden voor wat wij in het Engels 'shape' zouden noemen. Die veronderstelling is niet helemaal nieuw: ik heb in mijn vorige project al aangetoond dat dit opgaat voor kleuren en patronen. Als ik de ronde en gladde randen van een cilinder of een bol zou moeten beschrijven, zou ik bijvoorbeeld het Hamar-woord gebruiken om een hoornloze koe te beschrijven.
Petrollino reist het komende academische jaar naar Ethiopië met een koffer vol afbeeldingen van koeien en geometrische figuren. 'Het Hamar-volk heeft een zeer rijke woordenschat om over de hoorns en de vorm van de oren te praten. Waarschijnlijk gebruiken ze die ook om over de vorm van andere dingen te praten.'
Thuiskomen
Ze hoopt dat haar resultaten uiteindelijk een start kunnen zijn voor een groter project. 'Als dit uitpakt zoals ik hoop, ga ik waarschijnlijk een Vidi aanvragen. In de cognitieve wetenschappen zie je steeds meer onderzoeken die aantonen dat cultuur en taal inderdaad invloed hebben op de manier waarop ze de omgeving waarnemen. Ik zou daar graag de taalkundige feiten uit een onderbelichte cultuur aan toevoegen.'
Maar voor nu is ze blij met het vooruitzicht om 'naar huis te gaan'. "Ik werk al vele jaren met deze gemeenschap. Ze zijn mijn vrienden en familie geworden. ik verheug me erop om naar ze terug te gaan en de banden aan te halen."