Zo maak je royale excuses: psychologen benoemen de essentiële ingrediënten
De koning maakte onlangs de langverwachte excuses voor het Nederlandse slavernijverleden. Psychologen Aukje Nauta en Fieke Harinck analyseren hoe hij dat deed en geven het recept voor krachtige excuses die kunnen leiden tot verzoening. ‘Let ook op je lichaamstaal tijdens het maken van excuses.'
Psycholoog Fieke Harinck, expert in onderhandelen en conflictmanagement
‘Voor echte verzoening is het allereerst cruciaal om degenen die onrecht is aangedaan te empoweren, dus in hun kracht te zetten. De psychologen Nurit Shnabel en Arie Nadler formuleerden dat eerder goed in hun need-based model of reconciliation. Het is belangrijk om de ontvangers van excuses een gevoel van macht terug te geven en zich gehoord en gezien te laten voelen. Daarom moeten de onrechtplegers duidelijk verantwoordelijkheid nemen voor het onrecht en de pijn die zij hebben aangericht. Volgens dit model is het andersom voor daders belangrijk om vergiffenis te krijgen. Deze wisselwerking van excuses en vergiffenis bevordert de verzoening.
Al deze elementen zaten in de speech van de koning. Hij probeerde duidelijk te maken dat hij de pijn en de verhalen van de tot slaaf gemaakten had gezien en gehoord. Dat deed hij door concrete voorbeelden te benoemen en door te verwijzen naar tot slaafgemaakte verzetshelden en hun taal. De koning nam ook duidelijk verantwoordelijkheid voor wat er gebeurd was. Hij vroeg vergiffenis en heeft een onafhankelijk onderzoek ingesteld naar het handelen van het Huis van Oranje Nassau. Ook gaf hij aan dat men zich niet achter wetten mag verschuilen wanneer er binnen de wet onmenselijk wordt gehandeld. Deze elementen zijn allemaal belangrijke voorwaarden om verzoening en toenadering tussen verschillende partijen mogelijk te maken. Met deze punten in zijn speech zette de koning een belangrijke en effectieve step richting herstel en verzoening.’
De ingrediënten voor krachtige excuses
- Wees oprecht
- Leg de schuld bij jezelf en niet bij de ander
- Zet de ander in zijn kracht
- Vraag om vergiffenis
- Excuses maken extra indruk als een leider van een organisatie ze uitspreekt
- Let op je lichaamstaal: kijk de ander aan
- Laat blijken dat je de emoties van de ander snapt
- Benoem schaamte alleen als je afspreekt wat je gaat verbeteren
Psycholoog Aukje Nauta, expert in mediation en conflictsituaties
‘Het is enorm belangrijk dat juist leiders excuses maken voor zaken die echt fout zijn gegaan. Want leiders zetten de norm, zijn een voorbeeld en hun woorden hebben dus veel impact. Ik vond het top van de koning om openlijk excuses te maken, dat heel persoonlijk te doen met een verwijzing naar zijn eigen familie, en dan te vragen om vergiffenis. Dat is een impactvolle manier om te laten zien dat wij fout zaten en dat we de dingen tegenwoordig consciëntieuzer, met een scherper afgesteld moreel kompas willen doen. De excuses moeten oprecht zijn en over je eigen gedrag gaan. Je moet dus een interne in plaats van een externe attributie maken. Helaas zijn excuses vaak een soort ‘moetje’: in plaats van dat iemand zich echt verontschuldigt, zegt ie dat de ander zijn goede bedoelingen kennelijk niet heeft gezien.
Let ook op je lichaamstaal tijdens het maken van excuses. Kijk niet weg - dat is schaamtevol vluchtgedrag - maar kijk de ander aan. Zo kun je goed lezen wat je woorden met de ander doen en is het mogelijk om een empathische reactie te geven. Zoals het benoemen van andermans emotie: ik zie dat je er nog steeds boos over bent en dat snap ik. Zeg het als je je schaamt, want dan mag de schaamte er gewoon zijn in plaats van dat je het wegdrukt of overschreeuwt. Het mooie van schaamte is namelijk dat je dan wel intern móet attribueren, jij bent zélf aan zet, je kunt niet meer aan externe attributie doen. Wel is het benoemen van schaamte alleen krachtig als je vervolgens met de ander afspreekt dat je jezelf of iets gaat veranderen en verbeteren.’