Alumnus, rechtsfilosoof en wereldreiziger Bart Jansen: ‘focus je niet, maar verstrooi jezelf’
Stilzitten doet alumnus Bart Jansen niet graag. Zo geeft hij les in onder meer Nederland, Maleisië en Curaçao, houdt hij zich naast het recht ook graag bezig met kunst en mystiek en vindt hij naar eigen zeggen ‘alles wat fout gaat’ wel interessant aan de rechtsfilosofie. ‘Ik ben gek op veelzijdige mensen; het recht alleen is simpelweg te saai’.
Wat voor student was je?
Ik was geen voorbeeldstudent in de begintijd. Ik was eigenlijk maar weinig serieus. Mijn twee paranimfen gaven op m’n promotieborrel de gebruikelijke toespraak en hadden het zelfs over een ‘studievacuüm’ en ‘de faculteit, de jou zo vreemde plek’. Dat veranderde na een paar jaar. Ik ging keuzevakken doen aan andere faculteiten, waaronder kunstfilosofie en fotografie aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Er bleek toch nog wat te leren op die mij zo vreemde plek! Dat merkte ik helemaal toen ik in de masterfase kwam. Met name de master Encyclopedie en Filosofie van het Recht trok me erg. Elke week een goed boek lezen en er een essay over schrijven vond ik fantastisch. Uiteindelijk kwam het dus wel goed met me.
Je CV is kortgezegd indrukwekkend, docerend aan universiteiten in Nederland, Indonesië, Maleisië, de Verenigde Staten en Curaçao. Kun je uitleggen hoe je hier zo terecht bent gekomen?
Toen ik mijn master Encyclopedie en Filosofie van het Recht deed begon ik als docent bij die gelijknamige afdeling. Ik ben na m’n master voor de Universiteit van Amsterdam gaan werken en voor Nyenrode Business Universiteit. Aan Nyenrode kon ik vervolgens een proefschrift schrijven, begeleid door twee promotoren die me nog altijd na aan het hart liggen: Ronald Jeurissen en Tineke Lambooy. Met Tineke begon ik op mijn eerste werkdag aan Nyenrode een EU-funded project waarin we allerlei sociale en ecologische uitdagingen binnen wereldwijde toeleveringsketens onderzochten. Daar moest flink voor gereisd worden. Iets wat ik ook graag doe. In Indonesië organiseerde ik hierover zes jaar geleden uiteindelijk een groot internationaal congres. Zo ben ik bij de Airlangga Universiteit in Surabaya verzeild geraakt en bezoek ik het land één à twee maanden per jaar. Ik heb er vreselijk leuke vrienden aan over gehouden. Via via kwam ik op heel veel andere universiteiten in Indonesië terecht en zo ook in Maleisië.
Mijn scholarship aan New York University – aan het Philosophy Department – is deels ingegeven door het feit dat mijn verkering in New York woont. Ik woon er feitelijk de helft van de tijd, dus het is zonde om daar niet ook een betrekking te hebben. Het is om die reden dat ik er in april naartoe verhuis. Ik heb er ontzettend veel zin in, omdat ik een jaar lang de filosofieboeken in mag, met de groten der aarde op filosofisch gebied in aanraking kom, en omdat ik New York City de fijnste stad ter wereld vind. In Curaçao heb ik familie wonen en het is om de hoek bij New York, dus als in Amerika het kwik zakt, doceer ik graag in de Caraïben. Het helpt natuurlijk dat het recht in Curaçao hetzelfde is als in Nederland. Overigens heeft Indonesië nog altijd het oude Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Strafrecht van Nederland. Dus ook daar kom ik een eind op weg met m’n kennis van het Nederlandse recht.
‘Mensen weten wat ze doen, en ze doen het toch’
Wat trekt jou aan in de rechtsfilosofie?
Eigenlijk alles wat fout gaat: dictators, oorlogen, vijandbeelden, gevallen staten, bedrijven met teveel macht, ordeloosheid, naïviteit onder de bevolking, hypocrisie onder bestuurders… you name it! Als rechtsfilosoof probeer ik te doorzien hoe dit soort zaken ontstaan. Dat is een erg genuanceerd verhaal natuurlijk. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk zoemt dan vaak door mijn hoofd die hieromtrent het woord ‘cynisme’ een nieuwe betekenis gaf in de zin van ‘verlicht vals bewustzijn’: mensen weten wat ze doen, en ze doen het toch. Of in andere woorden: er wordt continu ‘ja’ gezegd tegen een realiteit in het volle bewustzijn dat er een hele hoge prijs voor moet worden betaald.
Waar ligt op dit moment je voornaamste focus?
Mijn proefschrift ging over de juridisering van bedrijfsethiek. In mijn ogen bestaat er in de bedrijfsethiek te veel een nadruk op gedragscodes en procedures. Het gaat te veel over naleving van die codes en te weinig over ethisch-kritische reflectie. Ik ben in New York ook om daarop een deel twee te schrijven. Deze keer niet de juridisering van bedrijfsethiek, maar de politisering ervan. Er is bijvoorbeeld binnen de bedrijfsethiek een roep van academici die menen dat omdat bedrijven zo machtig zijn als staten, dat die bedrijven zich ook als staten moeten gaan gedragen. Dat klinkt aardig, maar aan politisering zitten erg gevaarlijke kanten. Die wil ik het komende jaar bloot gaan leggen.
Wat zou je willen meegeven aan huidige studenten?
Focus je niet, maar verstrooi jezelf en zorg ervoor dat je in heel veel dingen heel goed wordt. Ik ben gek op veelzijdige mensen en helemaal op studenten die veel intellectuele ballen de lucht in kunnen houden. Voor mij persoonlijk vormen kunst, recht, filosofie, mystiek en spiritualiteit de basis voor mijn maatschappelijke levensweg. Het recht alleen is simpelweg veel en veel te saai.