‘Het is mooi om te zien als studenten hun eigen stem vinden in visuele etnografie'
Metje Postma is bijna 45 jaar verbonden aan de Universiteit Leiden: ze studeerde er en heeft haar hele carrière in Leiden gewerkt. Leiden was lange tijd de enige plek waar Visuele Antropologie werd onderwezen. Postma was nauw betrokken bij de ontwikkeling van het onderwijs van de discipline zoals we die nu kennen. In februari stopt ze met onderwijzen en gaat ze met pensioen. Maar klaar met het vakgebied is ze nog niet: Metje gaat haar PhD afmaken en er liggen nog vijf films op de plank die ze wil afronden.
Tijdens haar studie wist Metje niet zeker of de theoretische benadering van antropologie haar wel zou liggen. Maar toen ze in 1986 in aanraking kwam met het werk van Dirk Nijland en de manier waarop film ingezet werd in etnografisch onderzoek, voelde dat voor haar als een openbaring. Vanaf dat moment zette ze zich volledig in voor de discipline.
De Staal-gelden
Dat was niet altijd even makkelijk. In 1988, toen Postma als student-assistent les gaf, werden bijna alle collega’s ineens ontslagen. Door bezuinigingen dreigde het vak Visuele Antropologie te verdwijnen, samen met andere kleinere vakgebieden zoals Japans, Arabisch en Sanskriet. Dankzij de Staal-gelden (geld waarmee destijds bedreigde opleidingen werden gered) via een initiatief van Dirk Kolf en Jarich Oosten (directeuren van het Centrum voor niet Westerse Studies aan de Nonnensteeg) kon de noodzakelijke bezetting worden gehandhaafd. Naast de halve positie van Nijland was er nog één positie voor Visuele Antropologie beschikbaar: een halve aanstelling voor Meykecht en een halve voor Postma. Onzekere tijden want ze wisten nooit zeker voor hoelang ze zouden blijven bestaan.
Opleiden van studenten
Maar het is allemaal goed goedkomen. Postma is al die tijd in dienst gebleven bij de Universiteit Leiden en heeft zich hard ingezet om Visuele Antropologie op de kaart te zetten. En met succes. De master specialisatie Visuele Etnografie is al jarenlang erg populair en ook in de bachelor is het vak Visuele Methoden in trek. Postma: “Waar ik het meest van genoot, is het opleiden van studenten. Als je ziet dat het mensen worden die gaan beseffen dat wanneer je een onderwerp grondig observeert, je de essentie echt gaat begrijpen. En als studenten hun eigen visie daarbij vinden in hun film, dat vind ik ontzettend mooi. Dat heeft me altijd gestimuleerd om door te gaan.”
Met alleen een telefoon kun je al een prachtige film maken. De discipline is veel toegankelijker geworden.
Multimodal etnografie
Inmiddels leven we in een goede tijd voor Visuele Antropologie, of Multimodale etnografie zoals het tegenwoordig heet. “Het is een combinatie van fotografie, film, audio en andere audiovisuele en digitale toepassingen die soms zelfs een relatie aangaan met experimentele kunstvormen. We reflecteren hierbij met name op methodologie en epistemologie. De nadruk ligt op het zoeken van vormen waarin je werk ook buiten de academische wereld gedeeld kan worden. Zo kun je ook intensiever samenwerken met de mensen met wie je onderzoek doet”, legt Postma uit. “In het verleden werden we gezien als een exclusief clubje die aan het rommelen was met 16 mm camera’s, maar inmiddels is er een positiever klimaat ontstaan binnen de academie. Media zijn ook veel hanteerbaarder. Met een telefoon kun je al een prachtige film maken, het is een veel toegankelijkere discipline geworden.”
Films
De nadruk van Postma’s werk lag bij het onderwijs en de ontwikkeling daarvan. Daarnaast deed ze verschillende onderzoeken en produceerde ze ook een aantal films. Zoals de film Van Mannen en Merries, over twee families die Belgische trekpaarden fokken en ook inzetten in de landbouw in Zeeland. In 1993 ging Postma naar Sudan om een videotraining te geven aan de vrouwenuniversiteit Ahfad. Dat resulteerde in de film Aruz al Dura. Dit was het begin van haar interesse voor Sudan. In 2006 startte ze haar PhD onderzoek in Eritrea, naar de Oost-Sudanese Rashaida die in opstand waren gekomen tegen het Sudanese regime. Postma maakte twee films in die periode Aida, Weaving her Way en Voices in the Desert, the Rashaida and Fuzum. Een derde film uit het onderzoek (What’s in Store), is nog in de maak.
Inzet voor nationale en internationale bevordering van Visuele Antropologie
Het bevorderen van het vakgebied in het academische en publieke domein was ook een belangrijke drijfveer van Postma. In 1989 richtte ze de vereniging SAVAN op samen met collegae ter ere van de promotie van Dirk Nijland. Ze organiseerden maandelijks filmavonden in het Rijksmuseum voor Volkenkunde en jaarlijks het etnografische filmfestival: Beeld voor Beeld. Dit was het begin voor Cineblend; een programma dat maandelijks etnografische films presenteerde over actuele themas met discussie in Pakhuis de Zwijger. Vanaf 2009 tot 2019 was Postma voorzitter van de Commissie voor Visuele Antropologie van de IUAES dat de internationale samenkomst van Visueel antropologen uit met name niet Westerse landen stimuleerde.
Ik ga mijn onderzoek afmaken, het is een beetje een omgekeerde volgorde van mijn carrière, maar ik heb altijd zoveel aandacht en tijd besteed aan onderwijs, dat het er niet eerder van gekomen is.
Post-pensioenplannen: afronden van PhD en archiveren van film
Op dit moment is Postma bezig met het afronden van haar PhD. “Ik wil graag mijn onderzoek afmaken, het is een beetje een omgekeerde volgorde van mijn carrière, maar ik heb altijd zoveel aandacht en tijd besteed aan onderwijs, dat het er niet eerder van gekomen is.” Het proefschrift bestaat uit een boek en twee films. Stil zitten hoeft Metje sowieso niet, want ze heeft nog vijf andere films op de plank liggen die ze wil afronden; ze wil doorgaan met haar onderzoek in Sudan, én ze wil alle etnografische films en videos die nog in de kelder van het instituut liggen archiveren en onderbrengen bij Beeld en Geluid.
Dankbaar
“Ik ben heel dankbaar dat, ondanks dat het vaak spannend was of we als discipline konden blijven bestaan, er altijd mensen waren die de waarde van het vak inzagen.” Postma noemt het een kleine verdienste dat ze onderdeel is geweest van het bewaken van de continuïteit van de opleiding. “Of misschien wel meer dan klein, ik heb er altijd heel hard aan gewerkt om dat voor elkaar te krijgen. Er staat nu een prachtige opleiding, mede dankzij mijn voorgangers Adriaan Gerbrands, Dirk Nijland, Steef Meyknecht en Erik de Maaker en nog vele anderen die daarna met mij samen Visual Methods hebben gedoceerd (Rosanne van den Berg, Janine Prins, Silke van Diemen, Peter Snowdon, Ildiko Plajas, Andrew Littlejohn en Koen Suidgeest). En natuurlijk heeft Mark Westmoreland fantastisch werk gedaan door het Masterprogramma nieuw vorm te geven en de discipline binnen ons instituut in aanzien te laten groeien, ook in het Bachelor programma. Ik ben heel benieuwd hoe het vak zich verder gaat ontwikkelen met de nieuwe staf en de introductie van het nieuwe bachelortrack: Digital and Audiovisual Anthropology. Ik ben dankbaar dat ik daar deel van heb mogen zijn.”
-
Filmen Por Que Se Van (1983) -
Metje Postma filming (1991) -
Alfredo & Caeciia en San Mamez (1983) -
Cecilia & Jesus Barrau (1983) -
Las Mujeres de San Juan (1983) -
Voices in the Dessert - Fuzum Tewelde & Freisan (2004)
Filmography
- Aida, Weaving her Way (2022)
- Voices in the Desert, the Rashaida and Fuzum (2005)
- Old Spirits, New Persons, Rose, Healer and Diviner in Western Kenya (1999) Carla Risseeuw) Montage
- Overtooms Overleg (2001)
- Strangers in ‘Paradise (1999)
- Of Men and Mares (1998)
- Aruz al Dura (1993)
- ¿ Por que se van? (1985)
Publicaties:
- Reflecting Visual Ethnography: Using the Camera in Anthropological Research (2006) Metje Postma & Peter Crawford (ed)
- Recently (2022) contribution to a new Volume: Audiovisual and Digital Ethnography- a Practical and Theoretical Guide. Editor Cristina Grasseni