Waarde van de wetenschap centraal tijdens 448ste dies natalis
Het belang van wetenschapscommunicatie, het 'mantra' van afnemende sociale cohesie in onze maatschappij en samenwerking over grenzen heen: op de 448ste dies natalis van de Universiteit Leiden kwam het allemaal aan bod. Een panelgesprek met onder andere de Leidse burgemeester Henri Lenferink, muziek en de toekenning van twee bijzondere eredoctoraten maakten de feestelijke dag compleet.
De viering begon met het klassieke cortège, bestaande uit studenten en hoogleraren. In een volle Pieterskerk sprak rector magnificus Hester Bijl haar zorgen uit over de gevolgen van de zware aardbeving in Turkije en Syrië. 'Het zoeken naar overlevenden gaat nog steeds door onder zeer zware omstandigheden. Ik leef zeer mee met onze medewerkers en studenten die familie en vrienden hebben in dat gebied.' Haar welkomstwoord werd kort onderbroken door een protest van klimaatactivisten, die uitgenodigd werden voor een gesprek op een later moment.
Samenhang en inclusieve samenleving
Een van de belangrijkste hedendaagse vragen volgens de Nationale Wetenschapsagenda is hoe we kunnen komen tot een samenleving die samenhang vertoont en inclusief is. Tijdens haar diesoratie reflecteerde hoogleraar Migratiegeschiedenis Marlou Schrover op deze vraag. 'Diversiteitsbeleid is bedoeld om de sociale cohesie te versterken. Maar in de praktijk pakt dat niet uit zoals bedoeld. Dat is een probleem, omdat het idee dat beleid faalt het vertrouwen in overheid en democratie ondermijnt.'
Tegenwoordig wordt er veel gedebatteerd over de afname van sociale cohesie, die noch gedefinieerd is, noch gemeten kan worden. Schrover: 'Het idee dat een toegenomen etnische diversiteit die cohesie verzwakt, is weerlegd, maar wordt toch herhaald. De mantra van een immer afnemende sociale cohesie, in combinatie met een terugverlangen naar een samenleving die nooit bestond, heeft consequenties: het schept een beeld van falen. [...]. Misschien moeten we terugverlangen naar een tijd waarin verbetering prioriteit had over preken en praten.'
Publiek betrekken bij wetenschap
Hoe zorgen we dat wetenschap van waarde is voor de samenleving? Volgens hoogleraar Ionica Smeets is wetenschapscommunicatie daarvoor cruciaal, zo zei ze in haar diesoratie. Aan de manier waarop wetenschappers hun kennis naar buiten uitdragen, kan nog volgens haar nog veel verbeterd worden.
Het simpelweg zenden van informatie en zo goed mogelijk uitleg geven, is volgens haar niet de beste manier om de relatie tussen wetenschap en samenleving te verbeteren. Smeets: 'Feiten zijn niet altijd overtuigend, zoals iedereen tijdens de coronacrisis kon opmerken.' Zij pleit daarom voor meer public engagement, waarbij het publiek wordt betrokken in plaats van geïnformeerd. Niet elke wetenschapper zal zin hebben om aan public engagement te doen, erkent Smeets. 'Niet iedereen hoeft alles te doen, maar we moeten wel zorgen dat alles wat belangrijk is door iemand wordt gedaan.'
Na de twee diesoraties was er ruimte voor een panelgesprek onder leiding van universiteitshistoricus Pieter Slaman. Jan Willem Beaujean, projectdirecteur-generaal Transitie Landbouw, Amito Haarhuis, directeur van Rijksmuseum Boerhaave en de Leidse burgemeester Henri Lenferink, spraken over het thema van vandaag: de waarde van de wetenschap en de connectie met de maatschappij. De sprekers gaven aan dat wetenschappelijke kennis in hun organisaties en in de samenleving van grote waarde is en moet blijven.
De Russische celliste Maya Fridman, tevens promovenda bij de Academie der Kunsten, verzorgde het muzikale intermezzo.
Uitreiking eredoctoraten
Beatrice Gründler en Marc van Ranst ontvingen een eredoctoraat. De Duitse Gründler, hoogleraar Arabische taal en literatuur aan de Freie Universität Berlin, werd geëerd voor haar werk op het gebied van het klassieke Arabisch. Ze roemde de Leidse bijdrage aan de studie van de taal en de prominente Arabische manuscripcollectie van de universiteit. In haar dankwoord sprak ze over het Arabische boek Kalila en Dimna, een boek dat door verschillende culturen (ook de Nederlandse) steeds weer werd aangepast. 'Misschien kan het ons helpen een nieuwe betekenis van het Europa van vandaag te omarmen, dat diverser is in talen en religies dan ooit tevoren.'
-
Beatrice Gründler ontvangt haar eredoctoraat -
Ook een eredoctoraat voor de Belgische viroloog Marc van Ranst
Van Ranst, hoogleraar aan de KU Leuven, kreeg zijn eredoctoraat voor zijn wetenschappelijke bijdragen aan de epidemiologie en de virologie, zijn adviezen aan de Belgische overheid rond de Covid-pandemie en zijn uitleg richting de burger. Tijdens de Covid-epidemie was hij een van de belangrijkste adviseurs van de Belgische overheid. Hij kreeg te maken met ernstige bedreigingen en moest met zijn gezin zelfs een tijd onderduiken. In zijn dankwoord riep hij op om op te staan tegen de bedreiging van wetenschappers. 'We mogen dit nooit normaal gaan vinden.' In 2025 bestaat de KU Leuven 600 jaar, nog geen week later wordt de 450ste verjaardag van de Universiteit Leiden gevierd. Van Ranst stelde voor om die verjaardagen samen te vieren.
Pianiste en derdejaars student Psychologie, Hannelore van Es, verzorgde een tweede muzikaal intermezzo.
'Samenwerking over grenzen heen'
Anno 2023 wordt er naar de wetenschap gekeken voor maatschappelijke uitdagingen op het gebied van klimaat, migratie en gezondheid. Om een bijdrage te leveren aan deze uitdagingen en de verschillende waardes van wetenschap tot volle uiting te brengen is samenwerking nodig, zo stelde rector magnificus Hester Bijl in haar diesrede. 'Samenwerking over de grenzen van disciplines, organisatie-eenheden en organisaties heen.'
Om dit te stimuleren zet de Universiteit Leiden de komende periode onder andere in op het creëren van gezamenlijke werkruimten, op het uitbouwen van gezamenlijke infrastructuur en op interdisciplinaire "bloei-hubs". Dit zijn 'vrijplaatsen waar medewerkers voor een langere periode tijd en ruimte hebben om, liefst ook met externe partijen, over grenzen heen met elkaar samen te werken.'
Bijl benadrukte daarbij dat ruimte om fundamenteel ongebonden onderzoek te doen nodig is en blijft. 'Wetenschap kan niet zonder sterke disciplines en ongebonden onderzoek. Het gaat om de juiste balans. Wij blijven daarom aandacht vragen voor voldoende externe financieringsbronnen voor onderzoek dat niet gebonden is aan thema’s of missies.'
Na de diesrede werd traditiegetrouw het Wilhelmus ingezet en kwam er een einde aan de 448ste verjaardag van de universiteit.
Fotografie: Marc de Haan en Monique Shaw