Europese subsidie Ellen de Bruijn: ‘Hormonale schommelingen vrouwen in hersenonderzoek lang genegeerd’
Psycholoog Ellen de Bruijn onderzoekt de effecten van hormonale schommelingen op gedrag en hersenen tijdens de levensloop van vrouwen. Met een ERC Consolidator grant versterkt zij met drie PhD’s en een postdoc haar EEG-onderzoek naar de fases waarin meisjes en vrouwen te maken krijgen met sterke hormoonschommelingen.
Haar ERC-beursaanvraag begint met het WK voetbal voor vrouwen in 2019. Na het toernooi laat de staf van het winnende Amerikaanse elftal weten dat de menstruatiecyclus van alle speelsters in de gaten is gehouden en hun schema’s voor training, voeding en rust daarop zijn aangepast. ‘Een topteam houdt rekening met dit soort schommelingen van vrouwen. Waarom is dit nieuws in 2019?’, roept Ellen de Bruijn (Klinische psychologie) verbaasd uit.
Waarom zijn invloeden van vrouwelijke hormonen zo lang genegeerd?
‘Tot voor kort ging men ervan uit dat geslachtshormonen vrijwel alleen effect hebben binnen de voortplantingsorganen. Ondertussen weten we voornamelijk uit dieronderzoek dat ze vooral ook effect hebben op de hersenen. Toch worden hormonale fluctuaties, zoals tijdens de menstruatiecyclus of menopauze, nog genegeerd in veel onderzoek. Dit gebeurt zeker niet altijd bewust. Soms worden vrouwen nog steeds uitgesloten van studies bijvoorbeeld in psycho-farmacologisch onderzoek, waarin we door toedienen van bepaalde stoffen of medicatie de effecten op gedrag en de hersenen duidelijk willen krijgen. Het idee achter deze uitsluiting is dat we nog niet weten hoe hormonale fluctuaties van invloed zijn op de werking van neurotransmitters in het brein. Maar alleen mannen includeren is natuurlijk geen oplossing voor gebrek aan kennis.’
Hoe ziet jouw onderzoek eruit?
‘In mijn onderzoek bekijk ik de belangrijkste hormonale overgangsfases en schommelingen bij vrouwen en of dat processen in hun brein beïnvloedt. We weten dat vrouwen andere psychische klachten hebben dan mannen. Zo komen angststoornissen en depressie vaker voor bij vrouwen, maar ook de symptomen, de ernst en het ziekteverloop verschillen heel vaak tussen mannen en vrouwen. Ook zien we dat hormonale overgangsfases, zoals de puberteit, de menstruatiecyclus en de overgang naar de menopauze vaak samengaan met een verhoogd risico op psychische problemen. Maar deze verbanden begrijpen we nog niet goed. In dit project wil ik voor het eerst in een groot onderzoek deze drie belangrijke overgangsfasen in het leven van een vrouw bestuderen.’
‘De toename van het geslachtshormoon estradiol luidt het begin in van de vruchtbare periode en neemt op latere leeftijd weer af in de menopauze. Dit hormoon laat ook maandelijkse hormoonschommelingen zien, maar die zijn veel subtieler dan in de overgangsfasen. Ik ben van plan om meisjes en vrouwen van 8 tot 60 jaar in mijn onderzoek mee te nemen en hun gedrag en hersenactiviteit te meten terwijl zij verschillende taken uitvoeren die belangrijk zijn voor dagelijks en sociaal functioneren. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als ze een fout maken? Kunnen ze daarvan leren, weten ze flexibel te reageren op de omgeving? Wat doen ze als een fout gevolgen heeft voor anderen? Die snelle reacties en processen zijn perfect te meten met EEG. Het zijn ook taken waar we al veel ervaring mee hebben. We hebben al een goed idee waar in onze hersenen deze processen plaatsvinden en welke neurotransmitters, met name dopamine en oxytocine, hier een rol in spelen.
De jongste leeftijdsgroep zullen we over een langere tijd volgen en observeren. In de twee oudere leeftijdsgroepen ga ik gebruikmaken van farmacologische manipulaties. Wat gebeurt als je estradiol, dopamine of oxytocine verhoogt in een bepaalde fase van de cyclus en wat is het effect op het brein en gedrag? Tijdens de overgang naar de menopauze is hormoonvervangende therapie door estradiol te verhogen een belangrijke behandeling, maar we weten eigenlijk niet wat de effecten hiervan zijn op het neurocognitief functioneren van vrouwen. Het is dus belangrijk om dat goed te onderzoeken’.
Wat is het maatschappelijk belang?
‘Met mijn onderzoek wil ik een overkoepelend inzicht krijgen in welke factoren bijdragen aan gezondheid en welbevinden van vrouwen van (bijna) alle leeftijden en hoe ze optimaal blijven functioneren. Nu heerst over de menopauze het cliché dat het een fase is waar je doorheen moet. Iets vergelijkbaars geldt voor de menstruatiecyclus en bijkomende klachten. Beter is om inzicht te krijgen in wat er gebeurt, wat helpt en wat niet en ook om dit op een goede manier aan de meiden en vrouwen zelf te communiceren. Dit is ook een belangrijk bijkomend doel van het project, niet alleen onderzoekers in dit grote interdisciplinaire onderzoeksveld met elkaar in contact te brengen, maar ook de doelgroepen, dus meiden en vrouwen van alle leeftijden goed te informeren en waar mogelijk actief bij het onderzoek te betrekken.’
Waarom heeft de ERC jouw aanvraag beloond, heb je een idee?
‘Dit type onderzoek is enorm interdisciplinair. Het is nu het moment om alle recente inzichten uit al die afzonderlijke disciplines, zoals endocrinologie, dieronderzoek, neuro-imaging, en psychofarmacologie te combineren, en dat heb ik gedaan. Die interdisciplinariteit is heel mooi, maar soms ook lastig met reviewers uit allerlei hoeken; medisch, psychologisch en sociologisch. Met als gevolg oneindige discussies over wat nu beter is, hormoonbepaling in speeksel of toch bloedafname? Hier is nog veel vooruitgang te boeken de komende jaren. Het is een grote, maar ook leuke uitdaging om de harmonisatie van al die verschillende onderzoeksmethodes voor elkaar te krijgen.’