Europese beurs voor onderzoek naar Tibetaanse collectie: ‘De literaire productie van Tibetanen was en is enorm’
Als student raakte universitair docent Berthe Jansen in de ban van de Van Manen-collectie: een verzameling vol Tibetaanse geschriften en voorwerpen. Een beurs van 1,5 miljoen euro maakt het nu mogelijk om er echt goed naar te gaan kijken. ‘Er is nog zoveel te doen en te ontdekken.’
Als eerstejaarsstudent Talen en Culturen van India en Tibet kwam Jansen vaak in de toen nog bestaande bibliotheek van Instituut Kern, het nationale expertisecentrum voor Zuid-Azië en de Himalaya. ‘Daar werden destijds de Tibetaanse werken uit de Van Manen-collectie op microfiche gezet’, herinnert ze zich. ‘Ik was daar meteen in geïnteresseerd.’
‘Dit lees je nergens’
De Nederlandse Tibetoloog Johan van Manen heeft dan ook een bijzondere collectie bijeengebracht. In het begin van de vorige eeuw vertrok hij naar India, waar hij zich toelegde op het Tibetaans boeddhisme. Met hulp van Tibetaanse assistenten verzamelde hij geschriften, maar ook kunst, gebruiksvoorwerpen én levensverhalen. ‘Van Manen heeft vijf van zijn assistenten gevraagd of zij hun levensverhaal wilden opschrijven, maar Tibetaans is ook voor moedertaalsprekers lastig te schrijven’, vertelt Jansen. ‘De assistenten hebben hun verhaal daarom opgeschreven in ‘gesproken Tibetaans’. Dat maakt ze uniek, net als de culturele context. In de Tibetaanse cultuur schrijven alleen de religieuze meesters autobiografieën. De levensverhalen van niet-religieuze specialisten lees je nergens.’
Tekst en object samenbrengen
Genoeg reden om dieper in de materie te duiken, vond ook de European Research Council (ERC). Jansen ontvangt een beurs van anderhalf miljoen euro om de komende vijf jaar onderzoek te doen naar de volledige collectie. ‘Toen de Universiteit Leiden de collectie aankocht, was Museum Volkenkunde deel van de universiteit’, vertelt Jansen. ‘Na hun scheiding heeft het museum alle materiële objecten gehouden en zijn de teksten naar de Universiteitsbibliotheek gegaan. Daarmee heb je een heel gekke scheiding tussen tekst en object gekregen. Mijn onderzoeksproject is bedoeld om die twee weer bij elkaar te krijgen.’
'We hebben al heel veel puzzelstukjes. In dit project proberen we die bij elkaar te krijgen.'
Jansen hoopt zo enerzijds meer inzicht te krijgen in de collectievorming: Wat verzamelde Van Manen wel en wat liet hij liggen? Anderzijds biedt het onderzoek een reflectie op het sociale en religieuze milieu van de regio Darjeeling en omstreken, waar Van Manen zijn materialen vandaan haalde. ‘Het is een puzzel waarvan we al heel veel stukjes hebben’, licht Jansen toe. ‘Wij willen die bij elkaar brengen door de verzameling te digitaliseren en onder te brengen in een database. Daar zou je dan een tekst moeten kunnen aanklikken, waarna je de rituele objecten te zien krijgt die Van Manen erbij heeft verzameld en natuurlijk de metadata en de context. Uiteindelijk hopen we zo ook de materiële objecten beter naar buiten te brengen. Op dit moment is er een heel kleine display in het Volkenkundemuseum met minder dan tien objecten van Van Manen. Met de andere 140 wordt weinig gedaan, omdat de expertise op het gebied van Tibetaanse kunst op dit moment daar ontbreekt.’
Kracht van project laten zien
Jansen hoopt de lacune te vullen, al is ze realistisch over de mogelijkheden die de beurs haar biedt. ‘De literaire productie van Tibetanen was en is enorm. Maximaal acht procent daarvan is vertaald en met heel veel nattevingerwerk zou ik zeggen dat met maximaal twintig procent iets is gedaan op academisch niveau. Wij beginnen nu maar gewoon met deze collectie. Ik hoop dat ik kan laten zien dat projecten ook voor een klein vakgebied als Tibetan Studies de moeite waard zijn, omdat het werk met een team zijn vruchten afwerpt. Individueel zou je een leven lang bezig zijn met een project als dit en dan heb je nog steeds niet dezelfde skills als andere teamleden. Of zoals ik in de onderzoeksaanvraag heb geschreven: ‘the sum becomes greater than the parts’.