Bonobo’s zijn meer dan mensen geïnteresseerd in de emoties van vreemden
Mensen en bonobo’s tonen opvallende overeenkomsten én verschillen als ze foto’s van soortgenoten zien. Beiden zijn meer geïnteresseerd in foto’s van soortgenoten die emoties vertonen. Maar mensen letten vooral op foto’s van bekenden en bonobo’s op die van onbekende soortgenoten. Dat blijkt uit onderzoek van de psychologen Evy van Berlo en Mariska Kret in samenwerking met Apenheul.
De psychologen publiceerden hun studie op 2 januari in het Amerikaanse vakblad Emotion. Bonobo’s zijn samen met chimpansees de apensoort die het nauwst aan de mens verwant zijn vanwege een gemeenschappelijke voorouder. Zo'n vijf tot zeven miljoen jaar geleden splitsten de mens en de chimpansee-bonobo zich af van deze voorouder. We delen veel kenmerken, waaronder in ons sociale gedrag, maar toch zijn in de evolutie ook enkele opmerkelijke verschillen ontstaan.
Die verschillen en overeenkomsten geven meer inzicht in de menselijke evolutie. Evy van Berlo onderzocht voor haar promotieonderzoek aan de Universiteit Leiden de evolutionaire basis van emoties bij mensen en nauw aan ons verwante mensapen. Ze promoveerde in mei 2022 en is inmiddels postdoc aan de Universiteit van Amsterdam. Voor een van haar Leidse studies bekeek Van Berlo hoe bonobo’s en mensen reageren op afbeeldingen van soortgenoten met verschillende typen uitdrukkingen. Ze voerde het onderzoek uit met haar promotor Mariska Kret, hoogleraar Cognitieve psychologie.
Bonobo’s wijzen in Apenheul foto’s aan
Van Berlo trainde een groep bonobo’s in Apenheul om op een stip op een scherm te drukken. Na het aanraken van de stip verschenen er kort twee afbeeldingen. De voorgeschotelde afbeeldingen toonden zowel bonobo’s uit dezelfde groep als ‘vreemde’ soortgenoten. Sommigen daarvan hadden een neutrale uitdrukking, terwijl anderen een uitdrukking of activiteit lieten zien met een duidelijk zichtbare emotie, zoals angst, spelen of seks. Achter één van deze twee afbeeldingen verscheen vervolgens weer een stip, die de apen zo snel mogelijk moesten aanraken. Het aanraken van de stip werd uiteindelijk gevolgd door een beloning in de vorm van een stukje appel. Het systeem hield bij hoe snel de bonobo’s, zodra deze de truc door hadden, op de stip drukten die verscheen na het zien van de verschillende foto’s. Het idee achter deze studie was dat apen sneller zijn in het aanraken van de stip die achter de foto verschijnt die hun onmiddellijke aandacht trekt.
'Door de vergelijking met mensapen geeft dit onderzoek een evolutionaire kijk en laat zien hoe diepgeworteld bepaalde eigenschappen zijn.’
Bezoekers Apenheul krijgen dezelfde opdracht
De onderzoekers voerden een variant van deze studie uit met bezoekers van Apenheul. De mensen kregen eenzelfde scherm en stip voorgeschoteld, met daarop foto’s van onbekenden of een persoon waarmee ze die dag de dierentuin bezochten, en met wisselende gezichtsuitdrukkingen op de foto’s: neutraal, blij, bang, boos, etc. De uitdaging voor de bezoekers was: ‘Reageer jij sneller dan een bonobo?’ Een kortere reactietijd werd geïnterpreteerd als meer aandacht voor de op dat moment getoonde foto.
‘We zagen bij deze studies dat zowel mensen als bonobo’s sneller reageren op foto’s van soortgenoten met een emotionele lading dan neutrale foto’s’, vertelt Van Berlo. ‘Dat is ook wat we verwachtten: het past bij het feit dat we allebei sociale diersoorten zijn. Toch was er ook een opmerkelijk verschil. Wij mensen zijn voornamelijk gericht op emotioneel geladen foto’s van mensen die we kennen. Terwijl de aandacht van bonobo’s juist uitgaat naar het bestuderen van emotioneel geladen foto’s van voor hen onbekende bonobo’s.’
Inzichten in evolutie
Kret merkt op: ‘Het was al langer bekend dat mensen anders reageren op de emoties van vreemdelingen dan emoties geuit door bekenden. Maar door de vergelijking met mensapen geeft dit onderzoek een evolutionaire kijk op dit belangrijke, altijd actuele thema en laat zien hoe diepgeworteld bepaalde eigenschappen zijn.’ Onderzoek met mensapen is zeldzaam en dus ook onderzoek met bonobo’s wordt bijna niet gedaan, aldus Kret. ‘Dit is echter wel belangrijk omdat alleen onderzoek met onze andere naaste verwant, de chimpansee, een vertekend beeld geeft. Chimpansees zijn net als mensen gericht op hun ‘ingroup’ en staan doorgaans minder positief tegenover vreemden, dit in sterk contrast met de bonobo.’
Bonobo’s zijn xenofiele diersoort
Deze vondst past bij eerdere onderzoeken die laten zien dat bonobo’s een zogenaamde xenofiele diersoort zijn: ze voelen zich meer aangetrokken tot onbekende dan bekende soortgenoten. Zo zullen ze, anders dan wij mensen, sneller voedsel delen met voor hen vreemde bonobo’s dan met bekende soortgenoten. Van Berlo: ‘We vermoeden dat het evolutionaire verschil ontstond door verschillen in leefomgeving. Bonobo’s leven in een relatief stabiele ecologische omgeving in Congo, waar genoeg voedsel voor handen is. Waarschijnlijk is onder die omstandigheden het vreedzaam omgaan met vreemden voordelig voor de instandhouding van de soort. Vroege mensen daarentegen leefden in rondtrekkende groepen die onderling moesten concurreren om voedsel. Onder zulke omstandigheden is het evolutionair gezien waarschijnlijk gunstiger om individuen uit je eigen groep voor te trekken boven onbekenden.’
(Bron: UvA Bonobo’s zijn, anders dan mensen, meer geïnteresseerd in de emoties van vreemden dan bekenden)
Evy van Berlo, Thomas Bionda en Mariska E. Kret (2023). Attention Toward Emotions Is Modulated by Familiarity With the Expressor: A Comparison Between Bonobos and Humans. Emotion, 23(1).