Maatwerk bij de begeleiding van vluchtelingstudenten: ‘Ze verbazen zich over het aantal mogelijkheden’
Sinds de uitbraak van de oorlog in Oekraïne vluchtten veel mensen naar Nederland, waaronder ook studenten. Maar ook al vóór deze oorlog klopten studenten met een vluchtelingachtergrond aan bij de Universiteit Leiden voor een studie. Hoe helpt de universiteit jonge mensen met allerlei verschillende achtergronden integreren in het Nederlandse hogeronderwijssysteem? En hoe kunnen we eraan bijdragen dat ze zich hier ook daadwerkelijk thuisvoelen?
We spraken met Inge Wieringa, senior Admissions Officer bij het expertisecentrum Studenten- en Onderwijszaken (SOZ), en Ynette Caupain, studentenbegeleider bij SOZ en bij het Meeting Point Leiden.
Meeting Point Leiden
Het Meeting Point is een ontmoetingsplek voor studenten die recent naar Nederland zijn gekomen en hulp kunnen gebruiken bij het vinden van hun weg binnen de universiteit. Dit zijn bijvoorbeeld studenten met een vluchtelingachtergrond maar ook eerstegeneratiestudenten. Medewerkers helpen nieuwkomers met toelatingsprocedures, studiekeuze, financiering en solliciteren, en geven tips over de manier waarop zij zich meer kunnen thuis voelen op de universiteit en andere jongeren kunnen ontmoeten.
Hoe komen studenten bij jullie? En wat gebeurt er dan?
Caupain: ‘Wij hebben in Leiden een overeenkomst met de Stichting voor Vluchteling-Studenten, UAF, die zich inzetten voor de ontwikkeling van gevluchte studenten en professionals en hun integratie op de Nederlandse arbeidsmarkt. En vaak genoeg komen studenten ook gewoon binnenlopen. Ze weten het Meeting Point te vinden.’
Wieringa: ‘In principe meldt een student met een vluchtelingachtergrond die al weet dat hij of zij in Leiden wil studeren zich aan via Studielink. Heel veel in dit proces verloopt hetzelfde als bij andere internationale studenten. Vooral als ze gewoon een verifieerbaar diploma hebben. De application fee is voor studenten met een vluchtelingachtergrond wel vrijgesteld.
Het wordt pas anders als het diploma niet is behaald of niet kan worden aangeleverd. Dan gaan we een alternatieve route in. Nederland heeft de Lissabon Erkenningsconventie getekend, wat betekent dat we ons inzetten om buitenlandse diploma’s te vergelijken met Nederlandse. Zo kunnen studenten met een vluchtelingachtergrond op het juiste niveau instromen. We kijken goed naar wat de student aangeeft te hebben gedaan en gaan in gesprek over wat de student nog weet over het onderwijs, de vakken, literatuur, aangeleerde vaardigheden, wijze van toetsing, en dergelijke. Dan kijken we soms nog samen met een vakdocent of we zonder verificatie van de vooropleiding toch een uitspraak kunnen doen over toelating, en zo ja, op welk niveau.’
De ervaring van Nedime Coskun
Nedime uit Turkije kwam vier jaar geleden naar Nederland en wilde zo snel mogelijk door met studeren. In Turkije studeerde ze al anderhalf jaar rechten, maar in Nederland zou ze eerst de taal moeten leren. In de tussentijd zocht ze zelf contact met de universiteit: ze speurde de website af op basis van zoekwoorden als ‘vluchtelingstudent’. Zo kwam Nedime bij het Meeting Point uit.
Daar sprak ze urenlang over alle mogelijkheden met studentenbegeleider Lesage Munyemana. Diplomawaardering, taalexamens: Nedime kreeg handige tips over haar vervolg in Leiden. Tijdens de pandemie haar Nederlands ontwikkelen bleek moeilijk: er was maar weinig contact met Nederlanders. Het oefenen bij het Meeting Point hielp haar enorm in haar groei. Twee keer per week was er een online ontmoeting met een kleine groep. Daarin praatten ze over zowel persoonlijke ervaringen als inhoudelijke vaardigheden, zoals schrijfvaardigheid en het academische leven. ‘Hoe moet ik mij voorbereiden op hoorcolleges, en op werkcolleges?’
‘Ik vind het systeem hier leuker dan in Turkije,’ vertelt Nedime. ‘Ik heb het idee dat ik beter leer, in stukjes. Ik kreeg het advies om met de studieadviseur over mijn taalontwikkeling te praten. Die studieadviseur heeft mij ontzettend goed geholpen. Door haar mag ik nu met een woordenboek naar mijn tentamen en krijg ik extra leestijd. Ik ga mijn derde jaar rechten in, dus heb twee jaar gestudeerd tijdens de pandemie. Beginnen tijdens corona was voor mij heel moeilijk. Daardoor heb ik toen vertraging opgelopen, maar met behulp van de studieadviseur kan ik die tijd volgend jaar inhalen.’
Wat zijn de grootste uitdagingen voor deze studenten?
Wieringa: ‘In de toelatingsprocedure proberen we om studenten met een vluchtelingachtergrond het voordeel van de twijfel te geven. Maar dit is ook lastig en complex, want het moet natuurlijk wel werken. Er zijn elk jaar duizenden toelatingen van internationale studenten, die procedure is geüniformeerd. Maar dat werkt niet bij studenten met een vluchtelingachtergronden, daar is het nodig om de situatie per persoon te bekijken. Studenten met een vluchtelingachtergrond kunnen bovendien in de war raken of gedemotiveerd worden als ze een mail krijgen waarbij ze denken dat die niet op hun situatie van toepassing is. Standaardmails werken dan niet bij hen.
Daarnaast kijken we of iemand goed Engels of Nederlands spreekt. Rechten is bijvoorbeeld qua Nederlands taalgebruik heel moeilijk, maar sommige studenten met een vluchtelingachtergrond halen dat wel. Je wilt daarom studenten wel de kans geven, maar ook niet de ogen sluiten voor hoe lastig studenten het kunnen hebben binnen deze opleiding.
Caupain vult aan: ‘Diploma's worden soms in Nederland lager gewaardeerd dan de student verwacht. Soms is dat erg teleurstellend voor hen. Wat we willen weten is: is het diploma vergelijkbaar met het niveau hier?’
Wieringa: ‘Soms komen we er bijvoorbeeld achter dat een opleiding aan een hogeschool beter zou passen. Of bij jongere studenten: dat ze terug moeten naar de middelbare school om hier hun havo of vwo-diploma te behalen. En soms bekijken we of we iemand met een net iets mindere kwalificatie tóch kunnen laten instromen.’ Ook is het voor deze groep mogelijk zich aan te melden voor IncLUsion. Dit studenteninitiatief maakt het mogelijk dat vluchtelingen die zich (nog niet) als student kunnen inschrijven, toch vakken kunnen volgen aan de Universiteit Leiden. (Zie kader).
IncLUsion
Door middel van het studenteninitiatief IncLUsion kunnen vluchtelingen die zich (nog niet) als student kunnen inschrijven, toch vakken volgen aan de Universiteit Leiden. Daarnaast staan er studentbuddy’s klaar om ze op weg te helpen met zowel de praktische als sociale aspecten van de studie. Zij dragen op die manier bij aan de integratie van de vluchtelingen. Vluchtelingen die nog geen Nederlandse verblijfsvergunning hebben, krijgen voorrang in dit programma.
Hoe bereiden we deze studenten voor op een studie in een andere cultuur?
Caupain: ‘Het Voorbereidend Jaar Leiden helpt de studenten met een vluchtelingachtergrond bij het voorbereiden van hun mogelijk instroom op hogeschool of universiteit. Dit is voor de meeste studenten uit bijvoorbeeld Syrië en andere niet-westerse landen een aanrader, omdat het thuisonderwijs zo verschilt van ons Nederlandse onderwijs. In niet-westerse landen gaat het vaak om het reproduceren van kennis, terwijl de focus in Nederland meer ligt op begrijpen en toepassen. Kritisch nadenken is ook een belangrijk onderdeel in ons hoger onderwijs. Zo ook samenwerken en presenteren. Zonder die voorbereiding wordt het vaak heel moeilijk om je weg te vinden op de universiteit, terwijl je wel de capaciteit en intelligentie hebt.
Daarnaast moet je om in het Hoger Onderwijs te starten, minimaal Nederlandse taalniveau B2 hebben. Daar wordt ook aandacht aan besteed in het Voorbereidend Jaar.’
Het Voorbereidend Jaar Leiden
In het Voorbereidend Jaar Leiden (VJL) van de Hogeschool Leiden en de Universiteit Leiden konden studenten tussen de 18 en 28 jaar met een vluchtelingenachtergrond zich ontwikkelen richting het gewenste startniveau in het hoger onderwijs. Het VJL kon het instromen in een bacheloropleiding vergemakkelijken. Ook hielp het programma bij de voorbereiding op het volgen van een master in Nederland. Binnenkort begint er een nieuw schakeltraject in samenwerking met de Haagse Hogeschool.
Hoe vinden deze studenten vervolgens hun draai op de universiteit?
Caupain: ‘Daar zijn we bij het Meeting Point voor. Wij zijn in 2016 gestart naar aanleiding van de grote vluchtelingenstroom uit Syrië op dat moment. In de tussentijd hebben we allerlei studenten begeleid, vanuit Jemen, Afghanistan, Turkije – er bestaat niet één soort vluchteling. Oekraïense vluchtelingen zien we niet zo vaak bij ons Meeting Point. Het verschil zit hem ook in de westerse studie, daarmee zijn ze al vertrouwd. Het is in hun land ongeveer hetzelfde geregeld.
Wieringa: ‘Wij zien wel veel Oekraïense studenten. Het klopt dat het wennen aan het Nederlandse onderwijssysteem makkelijker zal zijn, maar er geldt voor deze groep alsnog maatwerk bij de aanmeldprocedure, afwijkende regels rondom financiën en collegegeld, en extra mogelijkheden bij taalondersteuning, en dergelijke.’
Caupain: ‘Wat interessant is bij de studiekeuze, is dat de meeste studenten met een vluchtelingachtergrond arts, tandarts of rechter willen worden. Ze verbazen zich soms over het aantal mogelijkheden hier op de universiteit. En soms past een opleiding aan de hogeschool beter bij hun doelen. Wat je vaak ziet is dat ze in het verleden een studie hebben gekozen, omdat hun ouders dat wilden. En nu hebben ze in Nederland opeens de kans om een studie te kiezen die beter bij hen past. Dat is best verwarrend.
We focussen op studiekeuze, het leren van studie- en taalvaardigheden en het op orde krijgen van financiële zaken. En daarnaast krijgen de studenten met een vluchtelingachtergrond vaak een buddy: een student van hun opleiding. Ze kunnen dan bijvoorbeeld samen studeren of de taal oefenen, maar ook gewoon persoonlijke gesprekken voeren en hun ervaringen delen. Of een hobby, zoals samen paardrijden, muziek maken of samen koken. Daarin werken we ook samen met Student Support Services. We hopen op die manier tussen jonge mensen een gelijkwaardige verhouding te creëren waarin je iemand ontmoet met dezelfde interesses/opleiding en inhoudelijk dingen van elkaar leert. En we willen zo ook een veilige omgeving helpen creëren waarin de studenten met een vluchtelingachtergrond vragen kunnen stellen aan een leeftijdsgenoot.’
Gefeliciteerd met jullie vijfjarige jubileum! Hoe gaat het nu met het Meeting Point?
Caupain: ‘Dit jaar is de eerste lichting studenten met een vluchtelingachtergrond afgestudeerd, dat is heel gaaf. De meesten gaan door met een master, en sommigen doen het zo goed dat ze twee bachelors doen. Eén jongen uit Syrië studeert nu af en ontvangt een diploma van de bachelor International Relations. We gaan ons jubileum op 4 oktober in het Haagse Korzo Theater vieren met een prachtig theaternetwerkevent: 1+1 = 3; de universiteit en vluchtelingstudenten leren van elkaar. Het is een theater-netwerkevenement met live muziek waarin je nieuwe Nederlanders, hun talenten en dromen leert kennen.
Sinds vorig jaar is onze doelgroep verbreed. De vragen die studenten met een vluchtelingachtergrond ons stellen, zijn ook vragen die leven bij andere doelgroepen, zoals studenten uit het Caribisch gebied, eerstegeneratiestudenten, en internationale studenten die niet meteen hun weg kunnen vinden. Zij zijn allemaal welkom bij het Meeting Point.’
Tekst: Imme Visser