Een nieuwe omgeving boost je geheugen (maar niet bij iedereen)
Het mag dan verleidelijk zijn om jezelf als student in de aanloop naar een belangrijk tentamen dagenlang op te sluiten in je kamer of in dat ene hoekje in de universiteitsbieb, verstandig is het niet, benadrukt neurowetenschapper Judith Schomaker.
Haar laatste onderzoek met Marit Ruitenberg en Valentin Baumann, recent gepubliceerd in Scientific Reports, suggereert: ‘Juist als je gaat leren nadat je een nieuwe omgeving hebt verkend, is de kans groter dat je de leerstof onthoudt. Dus ga er vooral op uit, liefst naar een plek waar je nog nooit bent geweest, zoals een hele nieuwe stad.’
Voor ouderen geldt dit voordelige novelty-effect dan weer minder; hoe ouder je wordt, hoe minder je geheugen baat heeft bij een nieuwe omgeving, zo vindt Judith Schomaker in haar nieuwe onderzoek. Die bevinding strookt niet met wat onderzoekers eerder voorspelden. ‘In de literatuur wordt al zo’n tien jaar gesuggereerd dat een nieuwe omgeving gebruikt zou kunnen worden om het geheugen van ouderen te verbeteren. Maar uit ons onderzoek blijkt dat er bij die oudere populatie juist geen geheugenverbetering plaatsvindt.’
Onderzoek in NEMO
Schomaker en haar collega’s ontdekten dit na een grootschalig onderzoek tijdens NEMO Science Live. ‘Het was najaar 2020, vlak voor de tweede harde lockdown. Het museum was superdruk, maar allemaal exposities waren gesloten, dus alle mensen kwamen op ons onderzoek af.’ Zo kregen Judith en haar team de kans om ruim vierhonderd deelnemers tussen de 8 en 67 jaar uitgebreid te onderzoeken. Ze lieten hen tweemaal een virtuele bosrijke omgeving verkennen. De ene helft wandelde twee keer door dezelfde omgeving; de andere helft bezocht de tweede keer een nieuwe plek. Daarna werden de deelnemers aan een scala testjes onderworpen, waaronder het onthouden van een rijtje woorden.
'Vlak voor de lockdown kwamen alle mensen op ons onderzoek af'
Wat bleek? ‘We zagen dat vooral jongeren en adolescenten die een nieuwe omgeving hadden bezocht, de lijst met woorden beter onthielden.’ Verder werd gevonden dat eigenwijze deelnemers die ongevraagd van de gebaande virtuele paden afdwaalden, ook beter waren in het onthouden van de woorden, dan deelnemers die braaf op het pad waren gebleven. ‘Het lijkt erop dat er een link is tussen de mate waarin je exploreert, je roaming entropy, en hoe goed je in staat bent die woordjes te onthouden. Het kan natuurlijk ook andersom werken; dat mensen die van nature al verkennend zij ingesteld, beter zijn in nieuwe dingen leren.’
-
Zo zagen de virtuele omgevingen eruit waar de deelnemers doorheen liepen. -
-
Schomaker en collega Marit Ruitenberg in hun onderzoekssetting tijdens Nemo Science Live 2020.
Dopamine
Dat de mensen die de tweede keer een nieuwe omgeving verkenden de woordjes beter onthielden, ligt vermoedelijk aan het dopaminesysteem. ‘Een nieuwe omgeving geeft een boost aan je dopamine, wat wordt geprojecteerd naar de hippocampus, het gebied in je brein dat te maken heeft met leren. En dopamine verlaagt je leerdrempel.’ Vanuit evolutionair perspectief is dit logisch. ‘In een nieuwe omgeving moet je snel scannen: waar vind ik een beloning, waar is gevaar? Van tevoren weet je niet wat relevant gaat zijn voor jou, dus het is ook niet zo gek dat dat leereffect generaliseert naar andere gebieden.’
Daar ligt dan ook direct de mogelijke oorzaak waardoor dit voordelige geheugen-effect bij ouderen, maar ook bij jonge kinderen, uitbleef. ‘Bij ouderen takelt het dopaminesysteem af en bij kinderen is dat systeem nog in ontwikkeling, dus dat zou kunnen verklaren dat novelty bij hen geen versterkend effect heeft voor het geheugen.’
Toch blijft er nog genoeg ruimte voor vervolgonderzoek op dit gebied, ook bij ouderen. ‘We hebben bij eerder dieronderzoek gezien dat als je oudere dieren na herhaald leren , dus twee keer achter elkaar leren, ze informatie weer wel beter onthouden na en voor blootstelling aan een nieuwe omgeving. Het effect lijkt bij hen nog steeds te bestaan, maar misschien hebben ouderen net iets meer nodig om dat te triggeren.’
Toekomst
In NEMO waren alle participanten zelf op de been, maar virtual reality biedt volgens Schomaker volop mogelijkheid om de nieuwe omgeving naar minder mobiele ouderen toe te brengen. ‘Ouderen zitten, zeker in tijden van corona, meer thuis. Met deze methode kun je ouderen vanuit hun stoel in het verzorgingstehuis op een veilige manier toch de mogelijkheid geven om nieuwe omgevingen te verkennen.’
'Kunnen we het novelty-effect versterken als we dopamineniveaus in het brein farmaceutisch verhogen?'
Daarnaast wil ze in de toekomst graag ontdekken wat er nu precies in de hersenen gebeurt als we op een nieuwe plek komen. ‘Bijvoorbeeld die rol van dopamine; hoe werkt dat nou precies? Kunnen we het effect versterken als we dopamineniveaus in het brein farmaceutisch verhogen? Als we die link tussen novelty en geheugen beter kunnen specifiëren, kunnen we ook gerichte interventies ontwerpen.’
Tot die interventies er zijn, is het toch geen gek idee om als student je opa of oma mee te nemen als je straks op verkenningstocht gaat in een nieuwe stad. Misschien dat het vooral de jonge hippocampus stimuleert, maar voor beiden is zo’n samen een nieuwe plek bezoeken natuurlijk ook gewoon gezellig.