Waarom links juist nú in Latijns-Amerika momentum heeft (en hoelang dat nog duurt)
Op de politieke kaart van Latijns-Amerika wint links steeds meer terrein. De verkiezingen in Colombia zijn het meest recente voorbeeld. Maar waarom die ruk naar links? Hoogleraar moderne Latijns-Amerikaanse geschiedenis Patricio Silva vertelt over de huidige politieke situatie in de regio.
Om de huidige stand van zaken te kunnen begrijpen, moeten we in de geschiedenis van Latijns-Amerika duiken. Na decennia van militaire dictaturen werd in de jaren 80 de democratie vrijwel overal in de regio hersteld. ‘Vaak werden de autoritaire regimes vervangen door democratisch gekozen presidenten van gematigd politieke signatuur. Maar sinds de overwinning van Hugo Chávez in Venezuela in 1999 volgde overal in de regio een ware golf van linkse regeringen. Vanaf 2015 begon echter de politieke wind in Latijns-Amerika van richting te veranderen: diverse linkse regeringen werden door rechtse vervangen. In de laatste twintig jaar is er dus eigenlijk sprake van een ware pendulebeweging geweest tussen politiek links en rechts in Latijns-Amerika,’ legt Silva uit.
Rechtse beloften en de coronapandemie
En nu is links weer aan de beurt. De opleving van links begon met de benoeming van Manuel López Obrador als Mexicaanse president in 2018. Later voegden Argentinië, Honduras, Peru, Colombia en Chili zich ook in dit rijtje. Maar waarom zijn de rollen juist nu omgedraaid? Er zijn diverse factoren die tot deze nieuwe golf hebben geleid, aldus Silva. ‘Om te beginnen hebben de meeste rechtse regeringen niet zo goed gepresteerd. Van de door hun beloofde economische groei, buitenlandse investeringen en werkgelegenheid is er weinig van terecht gekomen.’
‘Ten tweede is tijdens de coronapandemie de grote sociale ongelijkheid in de regio dramatisch zichtbaar geworden. Aan de ene kant konden de rijken en de middenklasse op goede medische voorzieningen bij private klinieken rekenen, terwijl de rest van de samenleving geconfronteerd werd met het acute onvermogen van het publieke gezondheidssysteem om steun te bieden aan de vele covidpatiënten,’ vervolgt hij. ‘Links heeft goed gebruik kunnen maken van de grote ontevredenheid onder de bevolking en ze hebben een groot pakket aan sociale steun beloofd dat bijzonder verleidelijk was voor miljoenen mensen die amper hun hoofd boven het water konden houden.’
Verschillende tinten links
Maar tegelijkertijd kun je de linkse regeringen niet over een kam scheren. Silva ziet op voornamelijk drie gebieden grote verschillen tussen de landen. ‘Het valt vooral op bij de manier hoe ze zich opstellen ten opzichte van de Verenigde Staten, het nakomen van eerlijke electorale processen en de eerbiediging van de mensenrechten,’ vertelt hij. Zo zijn voornamelijk de laatste twee punten gevoelige kwesties in de regio. ‘Neem als voorbeeld Nicolás Maduro. Hij wordt door vele “westerse” regeringen niet erkend als de wettige president van Venezuela, omdat zijn herverkiezing in 2018 als frauduleus is bestempeld. Ook de regeringen van Cuba, Nicaragua en Venezuela worden regelmatig door diverse internationale instellingen op de vingers getikt voor de constante schending van mensenrechten zoals vrijheid van meningsuiting, onafhankelijke pers en het willekeurig arresteren van politieke tegenstanders,’ licht Silva toe.
En deze regeringen kunnen ook dichter bij huis op kritiek rekenen. ‘Bepaalde linkse leiders in Latijns-Amerika hebben moeite met het schenden van mensenrechten door anderen in de regio. Gabriel Boric werd in maart dit jaar verkozen tot president van Chili En heeft zich, ondanks zijn radicaal linkse signatuur, expliciet gedistantieerd van de regeringen van Cuba, Nicaragua en Venezuela. Zo heeft hij bijvoorbeeld geen uitnodigingen gestuurd naar de presidenten van die landen om bij zijn installatie aanwezig te zijn. Ook heeft zijn minister van Buitenlandse Zaken het respecteren van de mensenrechten en de democratische spelregels als voorwaarde gesteld voor het verder ontwikkelen van diplomatieke betrekkingen met andere landen in de regio.’
Grote uitdagingen: polarisatie en confrontatie
Dit ziet Silva als een goede ontwikkeling, want het huidige politieke scenario in Latijns-Amerika baart hem verder grote zorgen. ‘De meeste landen in de regio worden geteisterd door een hoge graad van politieke polarisatie en confrontatie. Dat vertaalt zich onder andere in een groeiende verdeeldheid onder de bevolking. Bovendien is het laatste vertrouwen die de bevolking had in politici vanwege corruptie en banden met de drugshandel inmiddels helemaal verdampt.’ Het is dus nog maar de vraag hoe lang het linkse momentum in Latijns-Amerika aanhoudt. Met de pendulebeweging in het achterhoofd houdende staan de linkse regeringen voor een grote uitdaging: ze moeten hun beloftes waar weten te maken.
Banner: Fotografoencampana