Seeing Stars: Jupiter steelt de show in bewolkte hemelvoorstelling
Na maanden voorbereiding werd het heel spannend: zou de lucht boven Leiden op tijd opklaren voor de beloofde voorstelling van flonkerende sterren en planeten? Honderden Leidenaren gingen op 25 september op sterrenjacht. Ze werden zich meer dan ooit bewust van de effecten van lichtvervuiling.
‘Daar is Jupiter!’, zegt astrofysicus Ewine van Dishoeck bijna jubelend op het dak van de Oude Sterrewacht. Het idee van kunstenaar Daan Roosegaarde – licht uit, sterren aan - was helder maar de uitvoering complex. Grote wolken dreigden roet in het eten te gooien, en zouden wel genoeg Leidenaren hun lampen doven? Alsof het een ruimtemissie betrof werd Seeing Stars, in samenwerking met Unesco, minutieus voorbereid. Met astronomische modellen berekende sterrenkundige Frans Snik van tevoren hoeveel Leids licht uit moest gaan om de hemellichamen goed te zien. Vlak voor het aftelmoment merkt Roosegaarde op: ‘Vanavond halen we iets weg wat wij hebben toegevoegd: licht. We zien de schoonheid van schaarste. Naar sterren kijken zou universeel erfgoed moeten zijn!’
Energiecrisis
Om 22.00 uur is het sensationele moment daar: in één klap gaan de straatlantaarns uit en daarna doet, met enige hapering, ook een flink deel van de binnenstadbewoners de buitenverlichting uit. ‘Dit moeten we elke avond doen’, zegt menigeen met het oog op de energiecrisis. Op straat heerst een koortsachtige Oud & Nieuw-sfeer. Honderden mensen zijn op de been die getuige willen zijn van het hemelvuurwerk. Ook sterrenkundigen als Ignas Snellen, die eerder op de avond een flitscollege gaf over speuren naar buitenaards leven, loopt mee. Hij is blij verrast over de opkomst.
'Naar sterren kijken zou universeel erfgoed moeten zijn!’
Telescopen op de pleinen
Echt wemelen van de sterren doet het jammer genoeg niet en niet iedereen doet de lichten uit. Deze hemelvoorstelling is een les in geduld. Wie dat heeft en op een goede donkere plek staat, kan tussen de wolkenpartijen door sterren en een enkele planeet zien. Op diverse plekken staan astronomen, sterrenkundestudenten en liefhebbende amateurs met een grote telescoop. Lange rijen Leidenaren wachten totdat ze ook een kijkje mogen nemen. Voor de Pieterskerk wijzen de kenners op enkele planeten die soms zichtbaar zijn, zoals Vega, Saturnus en natuurlijk Jupiter, de absolute ster van de avond. ‘Deze planeet is voor het eerst sinds zo’n zestig jaar nog niet zo dicht bij de aarde geweest en dus goed te zien’, legt sterrenkundestudent Silvan uit.
Sterren spotten als afleiding
De Leidse Veerle loopt met haar dochter Silke en vriendin Fabiënne op het Rapenburg. ‘We wonen iets buiten het centrum en hebben ook de lichten uitgedaan. Bijzonder dat we vanavond de stad op een andere manier beleven. We liepen net wel bijna de gracht in.’ Silke: ‘Mooi dat we Jupiter net zagen en misschien gaat het wel vooral om het idee dat je vanavond meer zou kunnen zien.’ Op het hoekje van de Kaiserstraat is een groepje studenten van de universiteit en hogeschool ook op zoek naar de beste sterrenspot. Een van hen merkt op: ‘Het doet me denken aan coronatijd toen we opeens ’s avonds veel meer gingen wandelen en de sterren als enige afleiding hadden.’
Ook op de Garenmarkt verzamelen zich tientallen sterrenjagers. Buurtgenoot Jeroen heeft zijn eigen grote telescoop meegenomen en iedereen mag er door heen turen. Door zijn lens zijn zelfs even de drie manen van Jupiter te zien. In het Plantsoen, een van de donkerste plekken, wijst een masterstudent met groen laserlicht enkele sterren aan en kijken ook hier vele nieuwsgierigen door een telescoop van astronoom Victor Land.
Citizen science
Seeing Stars moet ook de wetenschap een handje helpen. Sterrenkundige Frans Snik en citizen science-coördinator Margaret Gold hopen dat zoveel mogelijk Leidenaren helpen om de lichtvervuiling in kaart te brengen. Met een app (zie kader) is bewoners gevraagd om de lichtvervuiling voor en na 22.00 uur te meten. Dat werkt het beste als de hemel helder is. ‘We roepen iedereen op de app nog even op z’n mobiel te houden en metingen te verrichten bij beter weer’, aldus Snik.
Help mee de lichtvervuiling in kaart te brengen. Download de Android app Loss of the night van Google Play of de iOS app Dark Sky Meter van de App store.
Lichtvervuiling
Het experiment is qua weer en volledige duisternis niet volledig geslaagd. Maar misschien daarom wel wat aandacht voor lichtvervuiling betreft, aldus Van Dishoeck. ‘Lichtvervuiling beïnvloedt het slaappatroon en is slecht voor de gezondheid van mensen en dieren.’ En inderdaad vallen bij veel mensen op straat de lampen op die nog wel aan staan. Opeens bellen buren bij elkaar aan met de vraag: ‘Mag het licht uit?!’
Tekst: Linda van Putten
Foto's: ANP, Monique Shaw en Doortje van Helden