‘Kunstenaars (onder)zoeken een andere dimensie van wetenschap’
In juli strijkt het congres van het EuroScience Open Forum neer in Leiden. Leidse geesteswetenschappers grijpen dit moment aan om het belang van kunst voor wetenschap te benadrukken. ‘Kunstenaars kunnen consequenties van wetenschap laten zien.’
Als lid van de adviesraad van het EuroScience Open Forum wist emeritus hoogleraar Rob Zwijnenberg meteen dat hij een sessie wilde over kunst en wetenschap. ‘Kunstenaars houden zich soms op een andere manier bezig met wetenschap dan wetenschappers denken’, licht hij toe. ‘Ze willen niet bashen of kritiek hebben, maar een andere dimensie zoeken van wat wetenschap kan zijn.’
‘We hebben de blik van kunstenaars nodig’
In de sessie komen daarom kunstenaars aan bod die zich onder meer bezighouden met biotechnologie, de microbioom en lichaamsgeur. Hun blik hebben we als wetenschap hard nodig, vindt ook hoogleraar Frans-Willem Korsten, die de sessie op 15 juli voorzit. ‘Wetenschappers zijn nieuwsgierig en verkennend, maar ze zitten soms ook in een pijpenla. Als ze eenmaal iets ontwikkeld hebben, vragen ze zich niet altijd meer af wat daar de bredere consequenties van zijn. Kunst kan die sensibiliteit verbreden: wat is dit onderzoek nou eigenlijk en wat zijn de implicaties hiervan?’
‘Maar wij als geesteswetenschappers hebben ook wat te bieden op dat terrein’, vult Zwijnenberg aan. ‘Wij geven niet alleen inzicht in de kunstgeschiedenis of kunsttheorie, maar trekken ook samen op met kunstenaars. Samen lopen we naast de gebaande paden van de wetenschap, zodat we de consequenties zien waar niet altijd bij wordt stilgestaan. Het is goed om dat op een congres als ESOF te presenteren aan de buitenwereld.’
Kunstenaars als voorbeeld voor de wetenschap
Kunst en geesteswetenschappen kunnen dus allebei als doel hebben om andere wetenschappen kritisch te volgen. Volgens Zwijnenberg mogen geesteswetenschappers daarbij echter soms nog meer een voorbeeld nemen aan de kunstenaars. ‘Kunstenaars gaan vaak all the way, terwijl wij als geesteswetenschappers soms terughoudend zijn. Dan zeggen we aan het eind: “O, wat erg wat die wetenschappers nu weer hebben gedaan: dat is niet ethisch”. Op die manier zet je jezelf buiten het debat. Op die manier zet je jezelf buiten het debat. We moeten zorgen aanwezig te zijn al bij de eerste debatten over nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen, zoals een bepaalde groep kunstenaars doet.’
Die benadering vergt wel wat van geesteswetenschappers. Zij moeten niet alleen hun eigen vak beheersen, maar ook begrijpen wat er in de natuurkunde of medische wetenschappen gebeurt. ‘Natuurlijk is dat vaak van een ongelooflijk hoog niveau’, geeft Zwijnenberg toe, ‘maar als je de manier van denken snapt, zie je waar de uitglijders zijn.’ Dat is bijvoorbeeld het geval als wetenschappers hun onderzoek koste wat kost voortzetten, ook als dit nadelige consequenties lijkt te hebben. Zwijnenberg: ‘Daar zitten vaak grote economische krachten achter.’
De kracht van geesteswetenschappen
Die grote financiële belangen maken het soms ingewikkeld om als geesteswetenschapper echt het verschil te maken. ‘Op dit moment wordt uitgedacht of er een scherm in de ruimte moet worden gemaakt om de zonnestraling tegen te houden’, illustreert Korsten. ‘Ik kan daar aan het begin van de pipeline gaan zitten, maar dan ben ik kansloos. Achter dit plan zitten enorme krachten als de Verenigde Staten en China, ik heb daar geen enkel handelingsvermogen in.’ Beter is het in dat soort gevallen dan ook om uit te gaan van de kracht van de geesteswetenschappen, stelt hij. ‘Ik kan als geesteswetenschapper wel zeggen: misschien is het probleem heel anders. Misschien moeten we dingen niet technologisch oplossen, maar moeten we onze attitude ten opzichte van de wereld veranderen. Daar hebben we namelijk wel echt verstand van.’
Het EuroScience Open Forum is het grootste multidisciplinaire wetenschappelijke congres van Europa. De 10e editie ervan vindt van 13 tot en met 16 juli 2022 plaats in Leiden, in nauwe samenwerking met EuroScience vanuit Straatsburg. De sessie Art exploring Science is op vrijdag 15 juli van 11.15 tot 12.30 in de Pieterskerk. Studenten en kunstenaars kunnen met korting naar het hele congres: de toegang bedraagt € 50.