De impact van klimaatverandering op groepen mensen
De sociaaleconomische gevolgen van klimaatverandering zijn vaak onderbelicht. Tijdens het EuroScience Open Forum (ESOF) geeft een groep wetenschappers hier meer inzicht in. Wat is de impact van klimaatverandering op hoe mensen samenwerken of juist tegenover elkaar komen te staan? En wat kunnen we leren van samenlevingen uit de prehistorie?
Een voorbeeld waarbij groepen mede door klimaatverandering tegenover elkaar kwamen te staan, is de Syrische burgeroorlog. ‘De tien jaar voordat deze oorlog uitbrak, waren de droogste jaren in het Midden Oosten’, vertelt hoogleraar Sociale en Organisatiepsychologie Carsten de Dreu. ‘Voedselprijzen, met name van graan, brood en dergelijke, gingen erg omhoog. Dat leidde ertoe dat de armere bevolking in de Syrische steden het steeds moeilijker kreeg en in opstand kwam tegen de overheid. Dat werd hard neergeslagen en de rest is geschiedenis.’
In 2022 is Leiden gastheer voor ESOF: het grootste multidisciplinaire wetenschappelijke congres van Europa. De 10e editie ervan vindt van 13 t/m 16 juli plaats in Leiden, in nauwe samenwerking met EuroScience vanuit Straatsburg. ESOF2022 gaat over zeven thema's: Sustainable environment, Cultural Identities and Societal Transformation, Space for science, Healthy societies, Freedom and responsibility of science, Science and Business en Sustainable Academic Careers.
Ingrijpen
Het voorbeeld laat volgens De Dreu zien hoe klimaatverandering door kan werken op polarisatie, conflicten en geweld tussen groepen. Het is volgens hem belangrijk om hier aandacht voor te hebben, naast het debat over de opwarming van de aarde, stijging van de zeespiegel en energietransitie. ‘We moeten strategieën bedenken om sociaaleconomische gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Hoe is bijvoorbeeld de voedselvoorziening op de aardbol georganiseerd en waar zitten de kinken in de kabel? Door meer over dit soort zaken na te denken, kunnen we misschien vroegtijdig ingrijpen en conflicten en spanningen tussen groepen voorkomen.’
'Uit het verre verleden zijn voorbeelden waarbij mensen verbijsterend succesvol waren in een veranderende omgeving.’
Verleden
Dit soort vraagstukken zijn niet vanuit één discipline te beantwoorden. Daarom spreekt ook David Fontijn, hoogleraar Archeologie van vroeg Europa, in dezelfde sessie als De Dreu. Hij weet hoe samenlevingen in het verre verleden omgingen met klimaatverandering. Er zijn voorbeelden waar het ook daar goed mis ging. Fontijn: ‘Sommige samenlevingen waren heel rigide en bleven vasthouden aan bepaalde patronen. Er ontstonden oorlogen, conflicten en mensen moesten vluchten. Maar er zijn ook voorbeelden waarbij mensen verbijsterend succesvol waren in een veranderende omgeving.’
Alternatieven
Mensen konden in een ver verleden in een hele natte omgeving blijven wonen, doordat ze niet meer alleen op bepaalde gewassen focusten. ‘Dat laat zien dat klimaatverandering niet alleen maar leidt tot oorlog en ellende. We moeten kijken wat voor oplossingen in het verleden zijn gevonden en wat we daarvan kunnen leren.’
Fontijn denkt bijvoorbeeld aan het gebruiken van alternatieve materialen. ‘Omdat het modern is, worden er nu in India huizen van beton gebouwd, maar daarin word je gek van de hitte. Terwijl huizen vanaf de prehistorie al van leem werden gebouwd. Die zijn perfect, want die ademen. Als het buiten koud is, is het binnen warm en andersom. Daar kunnen we echt van leren.’
Sessie: Climate Change, Social Inequality and Conflict
Carsten de Dreu en David Fontijn spreken op ESOF tijdens de sessie ‘Climate Change, Social Inequality and Conflict’ dat valt binnen het thema ‘Sustainable environment’. Hoofdspreker van deze sessie is Nina Von Uexkull, assistent professor bij de afdeling Peace and Conflict Research aan de Uppsala University in Zweden. Ook Maarten van Aalst, hoogleraar op het gebied van ‘het vergroten van de weerbaarheid tegen natuurrampen en klimaatverandering’ aan de University of Twente spreekt. Eric van Dijk, hoogleraar Psychologie en Sociale Besliskunde aan de Universiteit Leiden, is de moderator van de sessie. De sessie is op 16 juli van 14.15 tot 15.30 uur in de Cleveringazaal in het KOG.
Tekst: Dagmar Aarts