Belarus is de laatste Russische bondgenoot in Europa: wat levert het hen op?
Hoewel alle Europese landen de Russische invasie in Oekraïne hebben veroordeeld, is er één land waar Rusland nog op kan rekenen: Belarus. Rusland heeft zelfs het grondgebied van Belarus gebruikt als springplank voor de invasie. We spraken met Matthew Frear, universitair docent en expert op het gebied van hedendaags Belarus, om de strategie van het land en zijn loyaliteit aan Rusland toe te lichten.
Vaak wordt ervan uitgegaan dat Belarus altijd een loyale partner van Rusland zal zijn, maar Frear zegt dat dit niet het volledige beeld schetst. Hoewel er een zeer nauwe relatie is, betekent dat niet automatisch dat Belarus altijd alles heeft gedaan wat van het land werd verwacht.
Van twee walletjes eten
In het verleden probeerde het land niet volledig in de greep van Moskou te blijven. Het buitenlands beleid kan het best worden omschreven als een poging om van twee walletjes te eten. 'Loekasjenko is al bijna dertig jaar president Belarus. Hij wil geen gouverneur zijn van een regio in een uitgebreide Russische Federatie. De Belarussische overheid heeft altijd loyaal willen zijn aan Rusland voor hun eigen voordeel: om goedkope olie en gas te krijgen,' legt Frear uit.
'Ze hebben voortdurend beloften gedaan aan Rusland en het Westen en het nakomen daarvan zoveel mogelijk vermeden. Als je de toespraken leest die Loekasjenko in de loop der tijd heeft gehouden, zie je dat ze elkaar tegenspreken. Het ene jaar heeft hij het over het belang van het Westen en het andere jaar zegt hij dat het Westen verschrikkelijk is en dat onze broeders in Moskou onze beste vrienden zijn,' zegt hij. 'Het is altijd een kwestie geweest van zo veel mogelijk krijgen voor zo weinig mogelijk. Maar na 20 jaar kent iedereen dat trucje.'
Onafhankelijke staat of marionettenstaat?
En met de sancties voortvloeiend uit de protesten in 2020 is Belarus geïsoleerd geraakt van het Westen en heeft het alleen Rusland om zich toe te wenden. 'Ik zou zeggen dat Loekasjenko de zwakste is die hij ooit is geweest. In het verleden kon hij met zijn eigen troepen de controle behouden, maar tijdens de protesten in 2020 waren ze afhankelijk van Rusland voor steun.' Die afhankelijkheid betekent minder ruimte voor Belarus om te manoeuvreren. 'Daardoor is Belarus klem komen te zitten en verwikkeld geraakt in de oorlog in Oekraïne. In het verleden heeft Moskou het er vaak over gehad dat het graag een militaire basis in Belarus zou hebben, maar Belarus heeft zich daar altijd tegen verzet. Maar nu, na de trainingsoefeningen, heeft Rusland gewoon zijn troepen daar gehouden en is het vanuit Belarus Oekraïne binnengevallen. Men vermoedt zelfs dat Loekasjenko van tevoren niet wist dat Rusland van plan was Oekraïne vanaf hun grondgebied binnen te vallen.’
Maar als Belarus weinig tot geen ruimte heeft om zijn eigen strategie te bepalen, kun je het dan nog wel een onafhankelijk land noemen? Frear vindt van wel, al zitten er wel een paar haken en ogen aan. 'Het is nooit zo geweest dat alles door Moskou wordt gedicteerd. Ze hebben geprobeerd om waar mogelijk hun eigen dingen te doen,' begint hij. 'Je zou kunnen redeneren dat ze, omdat ze Rusland niet konden tegenhouden om op hun eigen grondgebied een aanval uit te voeren, hun grens niet meer onder controle hebben. Dat is een teken van zwakte als het gaat om echte onafhankelijkheid. Maar aan de andere kant hebben ze niet toegezegd zelf troepen te sturen. Dat zou een teken kunnen zijn dat ze onafhankelijk handelen.'
Onzekerheid
Als het gaat om de toekomst van Loekasjenko en Belarus is er veel onzekerheid. 'Ik vermoed dat hij zal proberen aan te blijven als president. De volgende presidentsverkiezingen zijn in 2025. De vraag is of hij de steun zal krijgen van de elites en Moskou,' legt Frear uit. Een reële zorg is Rusland. 'Wat er met Oekraïne is gebeurd, zal in hun achterhoofd zitten. Het is niet onmogelijk dat Rusland besluit zijn troepen in Belarus te houden of de autoriteiten terzijde te schuiven. Op dit moment sleept de situatie in Oekraïne zich echter voort. Rusland zal zich daarop concentreren, dus als Minsk Moskou niet lastigvalt of verraadt, komt het wel goed.'