Annemie Halsema benoemd tot bijzonder hoogleraar: ‘Wil bijdragen aan het denken over diversiteit’
Het Instituut voor Wijsbegeerte breidt zijn kennis verder uit: Annemie Halsema bekleedt sinds 1 september de leerstoel Wijsgerige antropologie en de grondslagen van het humanisme. De komende vijf jaar bekijkt ze hiervoor actuele maatschappelijke problemen vanuit een humanistisch perspectief.
Maar wat houdt de leerstoel eigenlijk precies in? ‘Wijsgerige antropologie is de filosofische leer over de mens,’ legt Halsema uit. ‘Volgens de wijsgerige antropologie ontwerpen we onszelf en onze eigen condities. Dat betekent ook dat er geen menselijke essentie is. Mijn leerstoel gaat daarnaast over de grondslagen van het humanisme. Humanisme is een beweging die ervan uitgaat dat de mens een verantwoordelijke rol heeft in de vormgeving van zijn bestaan. Ook hierin wordt de mens dus gezien als actief vormgevend aan het eigen bestaan,’ vervolgt ze. Het is dan ook niet vreemd dat beide invalshoeken samenkomen in één leerstoel.
Diversiteit in humanisme
Halsema hoopt met name bij te dragen aan het denken over diversiteit in de maatschappij. ‘We zijn momenteel erg bezig met de vraag op welke manier lichamelijke kenmerken onze plaats in de maatschappij bepalen. Denk aan sociale bewegingen zoals #metoo en Black Lives Matter, die de ogen van velen hebben geopend voor discriminatie op basis van gender en ras. Een toenemend aantal van mijn studenten identificeert zich als trans en maakt hun docenten en medestudenten ervan bewust dat we zorgvuldig moeten zijn in hoe we hen benoemen,’ somt ze op. ‘Leeftijd is ook een factor die tot discriminatie kan leiden. Ouderen zijn in de COVID-19-crisis bijvoorbeeld tot een groep van “kwetsbaren” gaan behoren; soms sloot dat aan bij hun eigen ervaring, maar voor anderen was het een nieuw label waartoe ze zich moesten gaan verhouden. Al deze zaken leiden ertoe dat het van belang is om als filosoof na te denken over wat gender, ras en leeftijd betekenen en hoe we ermee omgaan.’
Complexe interacties
Een deel van haar onderzoekstijd als bijzonder hoogleraar wil Halsema besteden aan een boek waarin ze dergelijke casussen verbindt aan filosofische theorieën. Ook in haar onderwijs staat die aanpak centraal. ‘Ik ga in Leiden een derdejaars bachelorvak geven over gender, ras en leeftijd. Dat vak staat ook open voor studenten van de Vrije Universiteit Amsterdam. Net als in mijn boek gaan we uit van casussen waarin gender, ras en leeftijd aan de orde zijn en belichten en analyseren die met behulp van verschillende filosofische perspectieven,’ vertelt Halsema. Een van de casussen is het verhaal van de Zuid-Afrikaanse hardloopster Caster Semenya, wiens lichaam meer testosteron produceert dan gemiddeld. In 2009 werd Semenya door de wereld-atletiekbond World Athletics onderworpen aan een seksetest. Uiteindelijk heeft de atletiekbond een grens gesteld aan het testosterongehalte dat een vrouw in haar lichaam mag hebben, waardoor de atlete werd uitgesloten van deelname aan wedstrijden. ‘Wat zegt dat over gender? Heeft dat te maken met de ervaring van je eigen identiteit of met het testosterongehalte van je lichaam?’ oppert Halsema.
‘Het natuur-cultuur onderscheid is inmiddels breed geaccepteerd, denk bijvoorbeeld aan het onderscheid tussen sekse (lichaam, natuur) en gender (cultuur), maar de werkelijkheid is gecompliceerder: ik denk dat we een andere benadering nodig hebben, waarin de interactie tussen lichaam, identiteit en sociale omgeving centraal staat.’
Halsema is aangesteld door de stichting Socrates van het Humanistisch Verbond. Het doel van de stichting is om de wetenschap van actuele maatschappelijke problemen vanuit een humanistisch perspectief te bevorderen. Naast haar aanstelling als bijzonder hoogleraar is Halsema werkzaam als universitair hoofddocent aan de afdeling Filosofie van de Vrije Universiteit Amsterdam.