Zes redenen waarom gezonder leven zo moeilijk is
Het kalenderjaar loopt langzaam op zijn eind. De kans is helaas best groot dat je niet al je goede voornemens hebt waargemaakt, want het blijkt erg moeilijk om gezonder te leven. Waarom is dat zo? We krijgen tekst en uitleg van Marieke Adriaanse, onze pasbenoemde Hoogleraar Gedragsinterventies in Population Health Management.
De zorg wordt in de toekomst onbetaalbaar, waarschuwde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid recent. In 2060 moet maar liefst één op de drie mensen in de zorg werken, zo denkt de raad. Nu is dat één op de zeven. Een voor de oplossingen van dat toekomstige probleem: gezonder gaan leven. Maar dat is voor veel mensen een hele opgaaf, en dat zit zo.
1. De mens als rationeel wezen is een mythe
'De wetenschap heeft in zó veel studies overtuigend aangetoond dat bewegen een wondermiddel is voor enorm veel aandoeningen. Onderzoek naar hoe je bewegen en ander gezond gedrag stimuleert, gebeurt veel minder. Veel te lang hebben we gedacht dat een arts alleen maar hoefde te vertellen dat je zonder overgewicht het risico op hart- en vaatziekte kon halveren. We hadden een veel te optimistisch beeld van onze zelfredzaamheid en het is een mythe dat de mens een rationeel wezen is. Weten dat iets gezond is, betekent nog niet dat je gemotiveerd bent om het te doen, laat staan dat je ertoe in staat bent.'
2. Onze goede voornemens zijn niet concreet genoeg
'Veel mensen hebben goede voornemens in de vorm van bijvoorbeeld "tien kilo afvallen" of "minder snoepen". Maar ze maken die voornemens niet concreet. Wat ga je dan precies niet meer doen? Of beter nog: wat ga je wél doen? En waar en wanneer ga je dit precies doen? Neem je bijvoorbeeld een appel mee naar je werk om de snoepautomaat te kunnen weerstaan als je om vier uur trek krijgt? Het klinkt simpel, maar in de praktijk denken we te weinig op deze manier na over ons voorgenomen gedrag.'
3. Onze wilskracht stelt maar weinig voor
'Leef jij gezond en denk je dat je dat aan je grote wilskracht te danken hebt? Waarschijnlijk niet. Om mezelf als voorbeeld te nemen: ik doe alles op de fiets. Op woensdagen fiets ik soms wel 28 kilometer om mijn kinderen overal heen te brengen en te halen. Dat kost mij geen moeite, maar dat komt niet omdat ik zo bezig ben met hoe gezond fietsen is. De standaard-keuze voor de fiets is ontstaan doordat ik rij-angst heb. Je opvoeding en allerlei toevalligheden vormen veel van je normen en gewoonten. Alles wat je wél goed doet, komt dus echt niet per se door wilskracht, want de invloed daarvan is echt niet zo groot.'
4. We zijn een speelbal van onze onbewuste keuzes
'De meeste keuzes maak je niet op wilskracht, maar op de automatische piloot. Je hebt echt een heleboel routines en gewoonten. Als je die onder de loep neemt en stapje voor stapje heel bewust probeert te veranderen, door bijvoorbeeld op vaste, terugkerende momenten een gezonde keuze te maken, creëer je gezonde routines waardoor je minder vaak nee hoeft te zeggen tegen verleidingen.'
5. We hebben er de ruimte in ons hoofd niet voor
Behalve die automatische piloot, zitten ook onze problemen, stress en dagelijkse beslommeringen ons in de weg.'Een druk gezin met kleine kinderen of steeds weer financiële paniek: erg lastig om dan nog ruimte in je hoofd te vinden om je gewoontes te veranderen. Je zult maar slachtoffer zijn van de toeslagenaffaire, dan is stoppen met roken wel een héél grote opgave. Voor mensen met een lage sociaaleconomische status en chronische stress is het extra moeilijk om gezonder te leven.'
'Er is in Nederland een grote gezondheidskloof: onderaan de sociale ladder leef je niet alleen gemiddeld zes jaar korter, maar ook vijftien jaar korter in goede gezondheid. Veel interventies werken niet of maken die kloof alleen maar groter, doordat die alleen mensen bereiken die er de cognitieve ruimte, vaardigheden en mogelijkheden voor hebben. Daarom is armoedebestrijding onmisbaar voor het bevorderen van gezondheid, net als andere samenwerking tussen gezondheidswetenschappers, gedragswetenschappers en beleidsmakers. Gelukkig gebeurt dat ook steeds meer. Veelzeggend is dat ik als gedragswetenschapper ben aangesteld bij de Faculteit Sociale Wetenschappen én het Leids Universitair Medisch Centrum.'
6. Ingrijpen in de omgeving is onvermijdelijk
'De gezonde keuze makkelijker maken is een belangrijke sleutel. De overheid kan dat doen door een suikertaks, maar ook door minder ingrijpende aanpassingen zoals nudging: daarbij dwing je niemand tot iets, maar maak je de gezonde keuze wel de makkelijke keuze. Als je de trap opvallender zichtbaar maakt dan de lift en in de kantine de gezonde keuze meer voor het grijpen legt, kun je gedrag veranderen. Sommigen vinden nudging manipulatief en denken dat het onze autonomie aantast, maar het is de vraag of mensen dat in de praktijk ook zo ervaren. Hoe dan ook is het onvermijdelijk om met nudging en ook verdergaande aanpassingen in onze omgeving tegenwicht te bieden aan alle verleidingen om ons heen.'
Tekst: Rianne Lindhout
Hoofdfoto: Pixabay / artistlike