In memoriam Sjoerd van Koningsveld (1943-2021)
Het nieuws van het onverwachte overlijden van prof.dr. Pieter Sjoerd van Koningsveld op 28 juli 2021 heeft ons allen diep geraakt.
Sjoerd van Koningsveld werd geboren in Leeuwarden in 1943. Hij studeerde Rechten en Semitische Talen (met een focus op Arabische filologie) aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Deze dubbele aandachtsgebieden kenmerken zijn lange en rijke carrière als wetenschapper, docent en opinieleider. Van Koningsveld was een voortreffelijke filoloog van het Arabisch en deed vele edities en vertalingen van Arabische teksten het licht zien, in het bijzonder van het Iberisch schiereiland (al-Andalus) en de Maghrib. Hij was een expert op het gebied van islamitisch handschriften en bezat een encyclopedische kennis van de zeer omvangrijke religieuze literatuur in het Arabisch.
Meebewegen met veranderingen in het vakgebied
De eerste stappen in zijn carrière betroffen vooral deze onderdelen van zijn wetenschappelijke belangstelling. Zijn eerste baan in Leiden was bij de Universiteitsbibliotheek, als conservator van de omvangrijke collectie Arabische handschriften. In 1974 werd hij aangesteld bij de Faculteit der Godgeleerdheid als medewerker op het gebied van de islam. In 1976 promoveerde hij. Zijn proefschrift behandelde een Leids Arabisch-Latijns Glossarium. Hij toonde aan dat dit handschrift niet, zoals altijd was aangenomen, een hulpmiddel was geweest voor christelijke geleerden die Arabisch wilden leren, maar juist voor Arabisch schrijvende christenen in al-Andalus die Latijn wilden leren. Dit was de eerste in een lange reeks aan publicaties over de islam op het Iberisch schiereiland, die alle blijk geven van zijn grote geleerdheid.
In de jaren zeventig transformeerde de belangstelling voor islam en moslims in Nederland. De immigratie van grote groepen moslims naar Europa deed de studie van de islam veranderen van een grotendeels historisch georiënteerd veld naar een vakgebied dat zich boog over acute hedendaagse maatschappelijke en wetenschappelijke vragen. Het is in deze verschuiving dat Van Koningsvelds belangstelling voor recht, politiek en samenleving uiterst relevant bleek. Met zijn vriend en langdurige collega Wasif Shadid kan Van Koningsveld gezien worden als de grote pionier op het gebied van de studie van islam en moslims in Europa. Shadid en Van Koningsveld publiceerden samen standaardwerken op deze terreinen en legden daarmee de fundamenten voor een nieuw en bloeiend wetenschapsgebied – islam in Europa – en voor een actievere rol van wetenschappers in het publieke debat over de islam. Wegens zijn grote verdiensten op deze terreinen werd Van Koningsveld in 1992 benoemd tot hoogleraar ‘Godsdienstgeschiedenis van de islam in West-Europa.’ Deze leerstoel bezette hij tot zijn emeritaat in 2008.
Onvermoeibaar pleitbezorger
Van Koningsveld was een onvermoeibare pleitbezorger van de zelfredzaamheid van moslims in Europa. Hij nam moslims in bescherming tegen wat hij terecht zag als racistische beledigingen onder het mom van godsdienstkritiek en bepleitte een proces van herbezinning over de manier waarop moslims hun religie in de praktijk konden brengen in een minderheidscontext in een snel seculariserend Europa. Hij publiceerde veel op dit terrein en was een veelgevraagd adviseur zowel van de Nederlandse overheid als van verschillende islamitische gemeenschappen en organisaties. Daarnaast speelde hij een centrale rol in verschillende opleidingen op het terrein van de islam in Leiden. Hij was een charismatische docent en een inspirerende begeleider – veel van zijn promovendi werden uiteindelijk zelf ook docent en hoogleraar. Door zijn werk as wetenschapper, docent, begeleider en adviseur heeft hij een blijvende invloed uitgeoefend op de wetenschapsgebieden waarop hij actief was en op de Nederlandse samenleving.
Van Koningsvelds moedertaal was Fries, maar zijn publicaties komen in een veelvoud aan andere talen, die hij alle met gemak sprak: Nederlands, Engels, Arabisch, Spaans, Duits en Frans. Hij had een messcherpe geest en een voortreffelijke stijl, zowel als spreker als als schrijver. Hij zal zeer gemist worden door zijn collega’s, door zijn vele studenten en door zijn naasten: zijn vrouw Afifa Aleiby, zijn zoons David en Gijs en zijn kleinzoons Valentijn en Floris.