Je zelfbeeld ontwikkelen en kiezen voor de juiste studie
Hoe je over jezelf denkt is belangrijk voor de keuzes die je maakt. Adolescenten staan voor een toekomstbepalende studiekeuze, terwijl hun zelfbeeld nog steeds sterk in ontwikkeling is. Lastig? Zelfbeeldtraining tijdens een tussenjaar kan uitkomst bieden, blijkt uit onderzoek van psycholoog Laura van der Aar. Promotie op 15 juni.
Zelfbeeld is een onderwerp dat er bijna om vraagt om het persoonlijk te maken. In het proefschrift Dear Future Me van ontwikkelingspsycholoog Laura van der Aar staan van de deelnemende jongeren persoonlijke uitspraken, die vaak gaan over school. Vragen we jongeren niet al veel te vroeg om belangrijke toekomstkeuzes te maken? Dat begint al bij de overgang van de basisschool naar het voortgezet onderwijs, en snel daarna volgen de profiel- en studiekeuze. Veel jongeren vinden dit moeilijk; ze stellen de keuze uit, durven niet te kiezen of kiezen wel maar stoppen weer in het eerste jaar. Dat is een maatschappelijk probleem. Van der Aar heeft daarom het zelfbeeld van jongeren onderzocht in deze fase van hun leven.
Sociale omgeving
Uit het onderzoek blijkt dat zelfbeeld een ingewikkelde constructie is met verschillende facetten die allemaal een rol spelen bij het maken van een studiekeuze. Het zelfbeeld van 16-17 jarigen is sowieso nog sterk in ontwikkeling, waarbij de gevoeligheid voor hun sociale omgeving in hoge mate beïnvloedt hoe ze over zichzelf denken. Van der Aar: 'Dat kan negatief werken, wanneer ze zich gaan vergelijken met anderen. Maar ook positief wanneer jongeren via interventie en training erin slagen om hun zelfbeeld te verbeteren en zo een passendere studiekeuze te maken.'
Tussenjaar
Sommige jongeren kiezen na het voortgezet onderwijs voor een gestructureerd tussenjaar (gap year) om uit te vinden wie ze zijn, wat hun sterke punten zijn en welke vervolgopleiding daarbij het beste past. Van der Aar heeft deze groep van 40 jongeren tijdens hun tussenjaar gevolgd in hun zelfbeeldontwikkeling. Middels vragenlijsten kreeg ze een globaal beeld over het zelfvertrouwen van de jongere, met vragen als: vind ik mezelf een waardevol persoon; mag ik er zijn? En over helderheid van het zelfbeeld met vragen als: weet ik wie ik ben, of verschilt dat van dag tot dag?
"Veel meer zelfvertrouwen, veel meer durven, veel minder geven om de mening van anderen."
Positiever zelfbeeld
Voordat het tussenjaar begon heeft Van der Aar deze tussenjaarjongeren vergeleken met jongeren die al wel een studiekeuze hadden gemaakt. Het verschil in zelfbeeld zat niet in de waardering van hun academische vaardigheden, maar juist in het algehele zelfvertrouwen en de helderheid van hun zelfbeeld. Dit waren ook de onderdelen waarin de jongeren tijdens hun tussenjaar het meest op vooruitgingen. Zo hebben ze na dit jaar meer zelfvertrouwen en weten ze beter wie ze zijn. De helderheid van het zelfbeeld had zelfs een voorspellende waarde. Jongeren die hier sterker in vooruit gingen presteerden beter in hun vervolgopleiding en vonden beter aansluiting bij hun leeftijdsgenoten, mogelijk omdat de gekozen studie beter bij henzelf past.
MRI-scanner
Naast dit gedragsniveau heeft Van der Aar het zelfbeeld van de jongeren bestudeerd op neuraal niveau door hun hersenactiviteit te bekijken in de MRI-scanner. Daarin stelde ze vragen in drie domeinen: wat vind je van je academische eigenschappen, je fysieke voorkomen en je sociale vaardigheden. Van der Aar: ‘Wanneer een jongere over zichzelf nadenkt, zie je dat net als bij volwassenen terug in gebieden in de middellijn van de hersenen die betrokken zijn bij nadenken over en evalueren van jezelf. Jongeren die zichzelf na hun tussenjaar positiever beoordeelden, lieten meer activiteit in deze delen van het brein zien.’
Wetenschap populair
Van der Aar voelde zich betrokken bij de jongeren die zich in hun tussenjaar sterk ontwikkelen. ‘Van zo’n jaar zijn ze echt opgekikkerd. Vanuit hun ouders en de maatschappij liggen er veel verwachtingen. Het kan nadelig zijn voor je zelfbeeld als je daar niet aan voldoet en je het idee hebt dat je achterloopt.' Daarom zou ze graag werken met deze doelgroep of bijvoorbeeld het studentenwelzijn verbeteren. Maar eerst staat er een populair wetenschappelijk boek over zelfbeeld op de planning, samen met promovenda Renske van der Cruijsen en promotor Eveline Crone. 'Het geïnteresseerde publiek laten kennismaken met wetenschap vind ik leuk, zoals bijvoorbeeld met mijn testjes over zelfbeeld voor de tentoonstelling Humania in NEMO. Of samen met influencer Anna Nooshin, die meer wilde weten over de rol die uiterlijk speelt bij zelfbeeld.’