Hoe geef je een memorabele presentatie? Martijn Wackers heeft het antwoord
Wat hebben mensen zoals Martin Luther King Jr. en Barack Obama met elkaar gemeen? Zij zijn de kunst van het spreken de meester. Er bestaan genoeg boeken over het aanleren van deze vaardigheid. Maar één aspect van retorica blijft in de wetenschap onderbelicht: hoe zorg je ervoor dat het publiek jouw boodschap onthoudt? Martijn Wackers deed onderzoek naar verschillende retorische retentietechnieken en het effect op het geheugen.
‘Vroeger was het belangrijk dat je als spreker een toespraak goed uit je hoofd kende, dus de focus lag in de klassieke retorica bij het geheugen van de spreker,’ vertelt Wackers. ‘Tegenwoordig zie je juist dat er het in adviesboeken vaak gaat over hoe een spreker een boodschap memorabel kan maken voor het publiek. Maar het is onduidelijk hoe dat proces precies werkt en de theoretische onderbouwing blijft achter.’
‘Hoe geef ik een goede presentatie?’
Om een beter beeld van dat proces te krijgen, deelde Wackers zijn onderzoek op in drie delen. Allereerst dook hij in de wereld van de moderne adviesliteratuur. ‘Dan moet je denken aan die boekjes met titels als Hoe geef ik een goede presentatie?’, licht Wackers toe.
Drie zogenoemde ‘encodeerprincipes’ bleken het belangrijkst gevonden te worden: structuur, visualisatie en elaboratie. ‘In de eerste plaats structureer en organiseer je informatie die bij elkaar hoort. Zo slaan wij informatie op. Het tweede principe is visualisatie – dat je er een beeld bij vormt. Of gewoon het feit dat je de visualisatie letterlijk ziet. En de elaboratie is dan dat je aansluiting zoekt bij bestaande kennis van het publiek. Bij al deze technieken wordt de kiem gelegd om de informatie goed te kunnen onthouden.’
Maar het bleek dat veel informatie in zulke adviesboeken is gebaseerd op eigen ervaring – niet op wetenschappelijk onderzoek. ‘Dat wil niet zeggen dat de adviezen waardeloos zijn. Je kan er echt wat aan hebben als je nog een onervaren spreker bent. Het kan een probleem worden als adviezen met elkaar in tegenspraak zijn. Of als de praktijk uitwijst dat sprekers eigenlijk heel andere dingen doen dan dat er in die adviesboeken staat. Dan wordt ook het interessant om te kijken hoe het dan eigenlijk echt werkt.’
Van theorie naar praktijk
Maar wat doen sprekers in de praktijk dan om ervoor te zorgen dat het publiek de informatie onthoudt? Om deze vraag te beantwoorden, analyseerde Wackers in het tweede deel van zijn onderzoek presentaties en toespraken van onderzoekers, politici en sprekers op TED-conferenties. ‘Onderzoekers maken vooral gebruik van structurerende technieken zoals de aankondiging van het slot. Dan zeg je heel simpel: “Dames en heren, ik rond af.” TED-sprekers kiezen stilistisch voor een andere markering van hun einde. Zij benoemen het onderdeel van de speech niet, maar zeggen bijvoorbeeld: “Het laatste wat ik jullie wil meegeven is…”.’
Volgens Wackers is het opvallend dat in de praktijk de toepassing van de technieken verschilt per presentatiesituatie, want dit komt in adviesboeken zelden aan bod. ‘Terwijl de context juist gevolgen kan hebben voor het effect van een techniek.’ Ook uit zijn experimenten bleek dat het helpt bij informatieve presentaties om het slot aan te kondigen. ‘Dat leidt ertoe dat de informatie uit het slot beter onthouden wordt door het publiek,’ legt hij uit. ‘En als je een samenvatting gebruikt, kun je het beste een informatieve samenvatting gebruiken, bijvoorbeeld door de drie kernpunten van jouw verhaal nog even benoemen.’
Geen wondermiddeltje
Het toepassen van de retorische technieken is echter geen wondermiddeltje, benadrukt Wackers. ‘Presentaties en toespraken zijn complexe situaties waarin van alles gebeurt. Je hebt veel verschillende variabelen die van invloed kunnen zijn,’ vertelt hij. ‘Het maakt natuurlijk ook uit hoe iemand zichzelf presenteert. Als iemand bijvoorbeeld heel monotoon spreekt, is het publiek misschien al eerder afgehaakt en helpt een aankondigende slotzin niet meer om de aandacht te trekken. Het is geen wondermiddeltje dat je even kan inzetten zodat iedereen onthoudt wat er dan gezegd wordt. Maar wat wij nu wél weten, is dat als je zo een techniek gebruikt dat er een kans is dat mensen beter onthouden wat je hebt gezegd.’
Voor beginnende sprekers heeft Wackers een aantal tips om een presentatie of toespraak zo memorabel mogelijk te maken. ‘Weet wie je publiek is en wat de setting is waarin je gaat spreken. Als je dat niet weet of het publiek is gemengd, dan is het sowieso handig om een goede mix van de encodeerprincipes te hanteren – structuur, visualisatie en elaboratie. Als dat lukt, dan zit je al snel goed.’