Eric Jorink: ‘Wij willen de traditie van waarnemingen in kaart brengen’
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek heeft een beurs van 750.000 euro toegekend aan het project ‘Visualizing the Unknown in 17th-century Science and Society’. Onderzoekers gaan reconstrueren hoe zeventiende-eeuwse wetenschappers hun baanbrekende microscopische ontdekkingen visueel vastlegden en deelden. Wij spraken met projectleider en bijzonder hoogleraar Verlichting en religie Eric Jorink over het project en de hedendaagse relevantie.
In de zeventiende eeuw keken wetenschappers met behulp van de microscoop voor het eerst naar tot voorheen onbekende levensvormen, zoals bacteriën en sperma. ‘Als je niet weet wat je aantreft, is het heel moeilijk om te bepalen om wat je ziet,’ legt Jorink uit. Heb je ooit door een microscoop gekeken? Dat is gewoon een grote zooi. Het is moeilijk om dat om te zetten in beeld. Niemand had een visueel referentiekader van een bacterie.’
De zeventiende-eeuwse wetenschappers moesten nieuwe technieken ontwikkelen om hun ontdekkingen te begrijpen, vast te leggen, en te communiceren. ‘Wat wij willen doen, is de traditie van waarnemingen in kaart brengen. Er is een contrast tussen wat er in het biologieboek staat en wat je onder de microscoop ziet. Bepaalde dingen worden gearceerd, krijgen een schaduwtje, of juist niet. Andere dingen worden opgeblazen of juist weggelaten. Die technieken gaan wij onderzoeken.’
Belang van afbeeldingen
‘Wij willen aantonen hoe belangrijk afbeeldingen zijn in de wetenschap,’ gaat Jorink verder. ‘Iedereen kan het zich vast en zeker nog herinneren van vorig jaar: iedereen had het over het nieuwe coronavirus en niemand wist precies hoe het werkte, maar in februari wist iedereen al min of meer hoe het virus eruitzag: een bol met spikes. Het beeld gaat uit voor de kennis. Als je door een wetenschappelijk tijdschrift bladert, zie je allerlei afbeeldingen, maar er staat niet bij hoe zo een beeld tot stand is gekomen.’
Kunst en wetenschap
Om dat hoe te reconstrueren, wordt gebruikgemaakt van een mengeling van kunst en wetenschap. ‘Wij gaan de allereerste experimenten van geleerden als Van Leeuwenhoek overdoen met originele Van Leeuwenhoek-microscopen. Zo kunnen wij zelf kijken wat zij konden zien en hoe zij daar vorm aan gaven,’ zegt Jorink. Een wetenschappelijk tekenaar en fotograaf werken de beelden uit. Met deze interdisciplinaire aanpak proberen de onderzoekers een aantal vragen te beantwoorden. ‘Hoe overtuig je mensen dat wat je ziet daadwerkelijk ook bestaat? Hoe maak je zoiets geloofwaardig? Wetenschapsgeschiedenis is veel meer dan alleen wie de eerste ontdekking deed en waar het opgeschreven is. Het is ook hoe werd die ontdekking gedaan, met wie werd het gedeeld en hoe werd het gecommuniceerd?’
Zelf weet hij al wel hoe hij de resultaten van zijn onderzoek zal presenteren. Tijdens het onderzoek worden er twee tentoonstellingen over gemaakt: een in het Rijksmuseum in Amsterdam en een in het Rijksmuseum Boerhaave in Leiden. ‘We willen heel nadrukkelijk het publiek erbij betrekken,’ aldus Jorink.
Het project ‘Visualizing the Unknown in 17th-century Science and Society’ is een samenwerking van Huygens ING (KNAW), Bibliotheca Hertziana–Max Planck Institute for Art History in Rome en Rijksmuseum Boerhaave, Leiden. Partners zijn de Royal Society of London en Rijksmuseum Amsterdam.