Sneeuw, een mini-cortège en een rectoraatswissel: een bijzondere dies natalis
Geen hooglerarencortège, slechts een handvol mensen in de zaal en een dik pak sneeuw buiten de Pieterskerk: het was in vele opzichten een bijzondere dies natalis op 8 februari 2021. Carel Stolker droeg zijn rectorschap over aan Hester Bijl, en Annetje Ottow trad aan als voorzitter van het College van Bestuur. Met daarnaast een eredoctoraat voor kinderrechtenactiviste Graça Machel, de presentatie van twee nieuwe boeken over de Universiteit Leiden en een vurige diesoratie door hoogleraar Ineke Sluiter was de 446e dies er één om niet snel te vergeten.
Bij het luiden van de klokken van het Academiegebouw, om 14.45u op 8 februari 2021, liepen enkel de pedel, rector Carel Stolker, aanstaand rector Hester Bijl en aanstaand voorzitter Annetje Ottow via een besneeuwde Kloksteeg naar de Pieterskerk. Vanwege de coronamaatregelen geen cortège van hoogleraren en geen bomvolle kerk. Op veilige afstand van elkaar zaten enkel degenen die tijdens de ceremonie een toespraak zouden houden. Gelukkig ontbrak het publiek niet: via een videowall keken vele medewerkers, hoogleraren in toga, studenten en alumni mee – waaronder prinses Mabel van Oranje. En ook de livestream van de plechtigheid werd dit jaar door bijzonder veel mensen gevolgd.
Gevaar voor wetenschappers op social media
Wetenschappers hebben een plicht om hun kennis te delen met de buitenwereld, zei Ineke Sluiter in haar diesoratie. Zij is hoogleraar Griekse taal en literatuur aan de Universiteit Leiden, en sinds juni 2020 ook president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Maar wetenschappers die dat doen, lopen met name op sociale media het gevaar te worden beledigd of zelfs bedreigd. Vooral vrouwelijke wetenschappers of wetenschappers van kleur lijken vaker het slachtoffer van dit ‘online vitriool’, zoals Sluiter het noemde.
Plicht om te steunen
Sluiter doet dan ook een prangende oproep. ‘Instellingen die pronken met hun bekende wetenschappers moeten ook actie ondernemen om hun wetenschappers te steunen als ze daarmee in het oog van de storm belanden. En ook wij allemaal, als collega’s, moeten ons ‘active bystanders’ betonen die niet wegkijken bij wat onze collega’s soms overkomt. Ook dat hoort bij het Praesidium libertatis, het bolwerk van vrijheid dat we willen blijven.’
Universitaire geschiedenis opgetekend
Maar liefst twee boeken over de geschiedenis van onze universiteit werden op deze dies gepresenteerd. Hoogleraar Universiteitsgeschiedenis Willem Otterspeer vervolmaakte zijn reeks 'Groepsportret met Dame', en vertelde kort over de jaren 1876-1975 aan de Leidse universiteit (zie kader). Pieter Slaman vervolgde de geschiedschrijving tot onze huidige tijd, in zijn boek 'De glazen toren' (zie tweede kader).
De strategie van de aanpassing - deel vier van de universitaire geschiedenis
Willem Otterspeer, emeritus hoogleraar Universiteitsgeschiedenis, presenteerde het vierde en laatste deel van zijn serie Groepsportret met Dame over de geschiedenis van de Leidse universiteit: De strategie van de aanpassing (1876-1975). ‘De universiteit heeft in haar lange geschiedenis altijd bewezen een evenwichtskunstenaar te zijn’, zei Otterspeer. Lees meer
‘Trots en respect waren wederzijds’
Scheidend rector magnificus Carel Stolker keek in zijn laatste diestoespraak terug op het afgelopen coronajaar: ‘Dit was een jaar waarin we maar met pijn en moeite universiteit hebben kunnen zijn.’ Hij richtte zich expliciet tot de studenten: ‘Al bijna een jaar missen jullie alles wat een universiteit tot universiteit maakt. Maar jullie veerkracht, opgewektheid als we jullie weer zagen, jullie uithoudingsvermogen: het was indrukwekkend.’ Ook constateerde Stolker hoezeer we sociaal contact altijd als vanzelfsprekend hebben beschouwd. ‘Het laatste wat een vis in de gaten heeft, is dat hij in water zwemt.‘ Verder zei Stolker: ‘De crisis heeft ons ook de kracht van samenwerking laten zien. Hoeveel gemakkelijker zijn we dat de afgelopen acht jaar gaan doen, over de faculteits- en disciplinegrenzen heen en met vele partijen buiten de universiteit, ook in Den Haag.’ Tenslotte zei Stolker dat hij heeft mogen ervaren dat de trots en het respect die hij als bestuurder voelde voor de universitaire gemeenschap, wederzijds was: ‘Ik heb me gedragen geweten.’
De glazen toren - de universiteit sinds 1970
Onderwijs- en beleidshistoricus Pieter Slaman schreef de universitaire geschiedenis van de laatste vijftig jaar: De glazen toren. Hij constateert in zijn boek dat de universiteit na 1970 weer in een fase van balanceren is beland. ‘Een grafiek van de Leidse studentenaantallen bijvoorbeeld, die ziet er sinds 1970 uit als een hartfilmpje: van 12.000 studenten naar 18.000, weer naar 12.000 en nu 32.000.' Slaman: ‘Maar stabiliteit vindt de Leidse universiteit nog altijd in de traditie: de open liberale sfeer, de ongebonden zoektocht naar het weten, een gezonde dosis zelfvertrouwen, het ceremonieel, het levend houden van de geschiedenis.’ Lees meer
Eredoctoraat voor Graça Machel
Een kort muzikaal intermezzo van een muziekstuk dat speciaal voor deze dies-ceremonie werd gecomponeerd door Maarten Feteris, was de opmaat naar het volgende deel van het programma. Traditiegetrouw werd er tijdens deze dies natalis wederom een eredoctoraat uitgereikt. Dit jaar was Graça Machel de gelukkige. De Mozambikaanse heeft een groot deel van haar leven gewerkt als kinderrechtenactiviste, waarbij ze onder meer streed tegen kindhuwelijken en tegen het gebruik van kindsoldaten. Momenteel is ze directeur van de School of Oriental and African Studies in Londen. Ze werd voorgedragen door Ton Liefaard, hoogleraar Kinderrechten in Leiden.
Pleitbezorger voor vrede en kinderrechten
‘Graça Machels rol al vooraanstaande pleitbezorger voor vrede, mensenrechten en kinderrechten is van fundamenteel belang gebleken om de vooruitzichten voor vrouwen en kinderen op een duurzame manier te verbeteren,’ zei Liefaard vlak voor de uitreiking van het eredoctoraat. ‘Leiden Law School is ervan overtuigd dat mevrouw Machel een baken zal blijven voor veel van onze studenten en onderzoekers hier in Leiden en Den Haag. Want voor velen is ze een rolmodel, een icoon, en niet alleen in Afrika maar over de hele wereld.’ Na haar dankwoord kwam Joanne van der Leun, decaan van de Leidse Rechtenfaculteit, met nog een eerbetoon aan de kersverse eredoctor: een fonds in haar naam, waarmee jaarlijks twee vrouwelijke studenten uit Zuid-Afrika in Leiden kunnen komen studeren.
-
Graça Machel ontvangt het eredoctoraat digitaal: ze woonde de ceremonie bij via een livestream vanuit haar huis in Mozambique -
Joanne van der Leun verrast eredoctor Graça Machel met een fonds in haar naam. -
De muzikale begeleiding bestond dit jaar uit twee stukken van componist Maarten Feteris, waarvan het Intermezzo speciaal voor deze dies natalis is gecomponeerd. De werken werden opgevoerd door het Viride Kwartet.
Overdracht rectoraat
Deze dies natalis markeerde het einde van de acht jaar waarin Carel Stolker als rector magnificus en voorzitter van het College van Bestuur leiding gaf aan de Universiteit Leiden. Ab van der Touw, voorzitter van de Raad van Toezicht, bedankte Stolker voor zijn tomeloze inzet als rector en verbinder. ‘Gedurende zijn rectoraat is de universiteit meer één geworden op alle niveaus: tussen College van Bestuur en faculteiten, binnen faculteiten en instituten.’
Verbindend, inspirerend, geestig
Ook blikte Van der Touw terug op Stolkers lange carrière aan de universiteit: als rechtenstudent, promovendus, decaan en de laatste acht jaar als rector. Hij sloot af met Stolkers kenmerkende stijl van leiderschap. ‘Namens de academische gemeenschap danken wij rector magnificus Stolker voor zijn visie, zijn dienend leiderschap en de erfenis die hij op zijn beurt nalaat aan de Leidse universiteit. Hij was in onze beleving: visionair, verbindend, aimabel, erudiet, inspirerend, moreel gezaghebbend, geestig, maar nooit over de schreef.’ Hierna onthulde Van der Touw samen met pedel Erick van Zuylen een geschilderd portret van Stolker.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofAmbtsketen wisselt van drager
Stolker bedankte op zijn beurt de hele academische gemeenschap voor het grote vertrouwen, en zijn gezin voor de onvoorwaardelijke steun. Ook bedankt hij voor de vele afscheidscadeaus, waaronder het Leiden Empowerment Fund voor eerstegeneratiestudenten en -wetenschappers. Hierna brak het plechtige moment aan van de rectoraatwisseling. Met enige moeite nam Stolker zijn ambtsketen af: ‘Je merkt dat ‘ie acht jaar vast heeft gezeten!’ De pedel maakte – geheel in lijn met de coronaregels – de ketting schoon en bood deze aan Hester Bijl aan. Zij is de eerste vrouwelijke rector in de geschiedenis van de Leidse universiteit.
Oog voor traditie en blik naar de toekomst
Na ruim vijftien jaar gecombineerd rector-voorzitterschap, heeft de Universiteit Leiden vanaf vandaag weer een pure rector, merkte Bijl als kersverse rector op. Ze refereerde aan de nieuwe samenstelling van het college van bestuur: Annetje Ottow wordt de nieuwe voorzitter van het college, Martijn Ridderbos blijft vicevoorzitter. Bijl: ‘Ik vind het een enorme eer dat ik de prachtige functie van rector magnificus mag bekleden, na vier jaar vice-rectoraat, bij deze mooie universiteit. Met oog voor traditie en blik naar de toekomst, met een breed spectrum aan wetenschapsgebieden en onderwijsprogramma’s, met geweldig gedreven medewerkers en met studenten uit binnen- en buitenland.’
Respectvol in gesprek
Voor goed onderwijs en onderzoek is vrijheid van denken en spreken cruciaal, zei Bijl. ‘Ons motto is niet voor niks: praesidium libertatis. Goede omgang met deze vrijheid gaat verder dan alleen woorden, het vraagt een actieve houding en verantwoordelijkheid. Het vraagt zorg dat er binnen onze muren verschillende denkstromingen aanwezig zijn, dat die elkaar tegengekomen en met respect voor elkaar in gesprek gaan.’ Ook benadrukt ze het belang van welzijn, zeker in deze langdurige coronacrisis. Veel studenten en medewerkers hebben het zwaar, maar er is ook een grote verbondenheid, aldus Bijl. ‘Laten we dus vooral ook blijven omkijken naar elkaar, niemand buitensluiten. Als rector sta ik pal voor een inclusieve en diverse universitaire gemeenschap: iedereen hoort erbij.’
Koninklijk onderscheiden
Bijna aan het eind van de bijeenkomst wachtte de inmiddels oud-rector Carel Stolker nog een verrassing. In aanwezigheid van zijn vrouw Anneke kreeg hij van burgemeester Henri Lenferink een koninklijke onderscheiding uitgereikt. Stolker werd benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau, onder meer vanwege zijn liefde voor de stad Leiden, die hij vertaalde naar samenwerking op vele gebieden en met allerlei partijen in de stad. Zichtbaar geëmotioneerd kreeg Stolker de versierselen opgespeld door zijn vrouw Anneke. Daarna werd traditiegetrouw het Wilhelmus ingezet. En met een laatste zwaai naar het publiek op de videowall kwam er een einde aan deze bijzondere dies. Lees meer
-
Carel Stolker werd benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau -
Fotografie: Marc de Haan en Monique Shaw
Bekijk de gehele ceremonie terug
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofDe geluidsverbinding met eredoctor Graça Machel was niet heel goed. U kunt de tekst van haar dankwoord hier in zijn geheel teruglezen.