Jaap de Jong: ‘De lijsttrekkers moeten op zoek naar zwaardere wapens’
Bijna 1,8 miljoen kijkers zaten er zondagavond klaar voor: het RTL Verkiezingsdebat. Voor de eerste keer in dit verkiezingsseizoen kruisten zes lijsttrekkers op televisie de degens. Hoogleraar Journalistiek en retorica-expert Jaap de Jong maakt de balans op: ‘Geen grote grandeur, geen grote misère, geen gamechanger.’
Minister-president Mark Rutte kreeg verreweg de meeste aanvallen te verduren. Zo viel Lilian Marijnissen (SP) hem aan op het schrappen van de sociale werkplaatsen en had Geert Wilders (PVV) het over ‘hypocrisie’ en ‘krokodillentranen’ bij de aanpak van het coronavirus. De Jong vindt die focus logisch: ‘Iedereen heeft erbij te winnen als de VVD geen monsterzege haalt.’
Verzoening en venijn bij Klaver en Hoekstra
Qua retorische trucs vielen hem vooral Jesse Klaver (GroenLinks) en Wopke Hoekstra (CDA) op. ‘Klaver had enerzijds een verzoenende toon, maar sprak anderzijds de stevigste woorden van het debat. Zo verweet hij Hoekstra en Rutte dat ze ‘niet eerlijk’ waren over kernenergie en had hij een sterk verhaal over zijn zus die als arts op een corona-afdeling werkt. Dergelijke praktijkvoorbeelden werken doorgaans goed.’
Nieuwkomer Hoekstra onderscheidde zich volgens De Jong vooral door ‘vriendelijke venijnigheid’. ‘In het begin van zijn zin leverde hij venijnige kritiek op Rutte, maar hij eindigde met een vriendelijkheid. Ruttes milieuaanpak typeerde hij als “een emmertje dat achter een schip hangt”. Dat is een mooi beeld om Rutte te laten zien als zwakke leider.’
Retorisch vuurwerk van boze burgers
Toch waren het niet Klaver en Hoekstra die voor het grootste retorische vuurwerk zorgden. Die rol was weggelegd voor zes ontevreden burgers, die allemaal een vraag aan één lijsttrekker mochten stellen. Wilders moest reageren op een getergde eigenaresse van een couscousbar, Sigrid Kaag (D66) kreeg een boze boer voor zich en Rutte werd gekoppeld aan een slachtoffer van de toeslagenaffaire. De Jong: ‘Deze aanpak is bedacht door debatexpert Roderik van Grieken, een alumnus van de Universiteit Leiden. Ik vind het een vondst, vooral omdat de lijsttrekkers zich niet konden voorbereiden op de vragen. Je ziet meteen wie authentiek zijn.’
Waar Wilders en Kaag redelijk eenvoudig overeind bleven in hun gesprek, had Rutte het lastiger met zijn tegenstandster, die onder meer vroeg of hij wellicht volgend jaar nog zou aftreden als de toeslagenaffaire dan nog steeds niet opgelost was. ‘Hij liet zich niet verleiden tot toezeggingen, maar hij had het hier moeilijk’, stelt De Jong. ‘Zij wierp hem voor de voeten dat veel slachtoffers van de toeslagenaffaire geen advocaat konden betalen, omdat onder Rutte op de sociale advocatuur sterk is bezuinigd. Die aanval was raak.’
Op zoek naar zwaardere wapens
Volgens De Jong is Rutte desondanks overeind gebleven in het debat. ‘Hij heeft een zware wedstrijd gespeeld. Die heeft hij niet gewonnen, maar ook niet echt verloren. Voor hem is dat genoeg. De andere lijsttrekkers moeten de komende tijd zwaardere wapens gaan inzetten als ze hem willen treffen. Ze moeten Rutte frontaler aanvallen en op zoek naar niches waar hij kwetsbaar is. Het viel me bijvoorbeeld op dat het langjarige afbraakbeleid op de cultuur en het hoger onderwijs niet aan bod is geweest. Ik ben heel benieuwd of daar nog iets over gezegd gaat worden, ook door de partijen die nu niet mochten meedoen. Zij staan te popelen om mee te doen, want in deze coronatijd kun je niet langs de deuren met rode rozen.
Op 17 maart 2021 zijn de landelijke verkiezingen van Nederland en kiezen wij wie ons gaat vertegenwoordigen in de Tweede Kamer. In deze korte interviewreeks spreken wij met studenten, alumni en wetenschappers van de Faculteit Geesteswetenschappen die zelf iets met de verkiezingen doen.