Leidse archeologen ontdekken vroege vorm van geld uit Prehistorisch Centraal-Europa
In de vroege Bronstijd gebruikten mensen bronzen voorwerpen als betaalmiddel. Tot die conclusie komen archeologen Maikel Kuijpers en Catalin Popa in een PLOS ONE artikel dat 20 januari verschijnt.
Bronzen ringen, ribben en bijlen uit de Vroege Bronstijd (ca. 2500 tot 1700 voor Christus) zijn een vroege vorm van geld dat gestandaardiseerd was in vorm en gewicht. ‘Het was zelfs de vroegste vorm van geld in Europa ten noorden van de Alpen,’ zegt Maikel Kuijpers, universitair docent Europese Prehistorie. Dat blijkt uit een onderzoek van ruim 5000 van brons gemaakte (hals)ringen, bijlen en ribben, museumstukken uit de Vroege Bronstijd die in Centraal-Europa zijn gevonden.
Geld of niet?
Het eerste gebruik van geld is moeilijk te onderzoeken omdat er vaak geen geschreven bronnen zijn en prehistorische mensen onnauwkeurige manieren van wegen hadden. ‘Archeologen hebben eerder onderzocht of deze objecten als geld werden gebruikt, maar de uitkomsten waren vaak niet eenduidig,’ vertelt Kuijpers. ‘We weten wel dat spullen alleen als geld, of ‘commodity money’ zoals we dat noemen, konden dienen als ze qua vorm en gewicht sterk overeenkomen. Maar een reguliere statistische aanpak werkt niet goed omdat die te precies is. Duidelijke aanwijzingen voor het gebruik van weegschalen in dit gebied is pas van honderden jaren later. We moeten dus aannemen dat mensen in de Vroege Bronstijd wogen met hun handen.’
-
Een vondst van bijna 750 bronzen ringen, ongeveer 150 kilo, uit Mauthausen (Piding) in Duitsland. Driekwart van deze ringen zijn niet van elkaar te onderscheiden op basis van gewicht. -
Voor dit onderzoek moesten de auteurs op bijzondere plekken in musea werken. Hier worden bijlen en ringen bestudeerd. -
Bronzen bijlen en ringen, prehistorische betaalmiddelen, zo blijkt uit onderzoek. -
Een collectie bronzen ribben, samen gevonden in bundels. Oberdingen, Duitsland. -
Ruim 250 bronzen bijlen, gevonden in een pot. Ruim tachtig procent van deze bijlen is niet van elkaar te onderscheiden op basis van gewicht. (Uit: Hänsel, B., and A. Hänsel. Gaben an die Götter: Schätze der Bronzezeit Europas, 1997)
Waargenomen gelijkenis
Kuijpers ontwikkelde met zijn collega Catalin Popa een alternatieve statistische aanpak die berekent of mensen het verschil in gewicht tussen de verschillende ringen, bijlen en ribben konden waarnemen. De ringen, ribben en bijlen blijken zo gemaakt dat ze, voor menselijke zintuigen althans, qua gewicht en vorm vrijwel niet van elkaar te onderscheiden zijn. ‘Van de ruim 2500 bronzen ringen bijvoorbeeld is zeventig procent gevoelsmatig identiek aan een ring van 195 gram,’ verklaart Kuijpers. ‘Dat is een hele sterke aanwijzing dat het om een vroege vorm van geld gaat.’ Ook bij de bronzen ribben en, in mindere mate, bij de bijlen is hier sprake van. Bij deze vormen gaat het waarschijnlijk om regionale varianten. In gewicht zijn veel ringen, ribben en bijlen gelijk. ‘Een beetje zoals euro’s nu andere afbeeldingen hebben maar verder overeenkomen. Je zou kunnen zeggen dat we hier met de allereerste euro’s te maken hebben.’
Materiële dimensie is volgende vraagstuk
Geld en weegsystemen zijn fundamentele aspecten van onze samenleving. Meer kennis over de opkomst ervan leert ons ook hoe het menselijk denken zich ontwikkelt. Kuijpers:“Die waargenomen gelijkenis is mede te danken aan het materiaal brons, omdat je daarmee voorwerpen in een mal giet en gemakkelijk kopieën kunt maken, in tegenstelling tot bijvoorbeeld steen. Die materiële dimensie van cognitie is ons volgende vraagstuk.”
Dit onderzoek maakt deel uit van het Economies of Destruction project, gesubsidieerd door NWO. (NWO-VICI 277-60-001)
Tekst: Carin Röst