‘In Belarus is de patstelling compleet’
Door het coronavirus, de Amerikaanse verkiezingen en de Brexitperikelen zou je bijna vergeten dat er in 2020 nog iets wonderbaarlijks gebeurde: de onderdrukte bevolking van Belarus (Wit-Rusland) kwam massaal in opstand tegen dictator Alexandr Loekasjenko, al 26 jaar aan de macht. Wat is er maanden later over van het protest? We spreken erover met schrijfster en journalist Laura Starink, een van de drijvende krachten achter kennisplatform Raam op Rusland.
De massale protesten begonnen na de verkiezingen van 9 augustus 2020, toen Loekasjenko na grote fraude de overwinning claimde. Inmiddels horen we er veel minder over. Wat is uw verwachting: zal het protest uitdoven?
Lachend: ‘Als journalist waag ik me liever niet teveel aan voorspellingen. Niemand zag deze massale demonstraties aankomen, dus je weet simpelweg niet wat er nog kan gebeuren. Maar ik zie twee dingen. Ten eerste is de massaliteit van de protesten weg. Dat komt deels door het uitblijven van verandering, deels door de kou, en door de repressie. Loekasjenko geeft geen duimbreed toe. Maar aan de andere kant wordt ook duidelijk hoe onwaarschijnlijk hardnekkig het verzet is. De Belarussen zijn zeer creatief geworden in het bedenken van nieuwe vormen van protest: kortdurende acties in de wijken, die verdwijnen voordat de politie ze kan neerslaan. Eén ding is duidelijk: de patstelling is compleet.’
Ook in de Nederlandse media is de aandacht voor de protesten duidelijk verminderd. Frustreert dat wel eens?
‘Omdat het onderwerp me bezighoudt, frustreert mij dat zeker. Maar het is veel frustrerender voor de bevolking van Belarus. De lokale journalisten worden hard aangepakt door de politie, en in hun toenemende wanhoop om de internationale aandacht op zich gevestigd te houden dreigen ze hun objectiviteit weleens te verliezen. Dat helpt niet. En we hebben een krankzinnig jaar achter de rug, met een pandemie, de Amerikaanse verkiezingen, de toeslagenaffaire… Dat slokt veel aandacht op. Zo werken de media nu eenmaal.’
Terugkijkend op de protesten van de afgelopen maanden, wat viel dan het meest op?
‘Allereerst hoe vredelievend deze over het algemeen zijn verlopen. Je verwacht eigenlijk dat de protesten wel een keer uit de hand zullen lopen, omdat de geweldloze demonstraties tot nu toe geen enkel resultaat opleveren. Toch blijven de demonstranten vreedzaam. Ook in Rusland verlopen de demonstraties tegen de overheid doorgaans zonder geweld. Hoe dat kan? Ik denk omdat het volk van Belarus een lange geschiedenis van onderdrukking kent, en niet leeft in een rechtsstaat waar je een eerlijk proces kunt verwachten. Bovendien willen de demonstranten de overheid geen enkele kans geven om hen te bestempelen als terroristen. Daarnaast is ook de rol van vrouwen zeer opvallend: zij zijn volop vertegenwoordigd in de protestbeweging, zowel op straat als in de leiding van de oppositie.’
Rusland en de Europese Unie spelen een belangrijke rol op de achtergrond. Is Belarus een strijdtoneel in een nieuwe Koude Oorlog tussen het Westen en het Oosten?
‘Ik denk dat beide kanten hebben geleerd van de Euromaidan-protesten die in 2013/14 plaatsvonden in Kiev, toen president Janoekovitsj op het laatste moment weigerde het Associatieverdrag met de EU te tekenen. Toen sprongen zowel de EU als Rusland snel in op de situatie door hun steun te betuigen aan de verschillende partijen. Uiteindelijk leidde dat tot een oorlog zonder echte winnaars. Pro-Russische milities hebben met de Donbas nu weliswaar een deel van het land in handen, maar veel Oekraïners hebben zich door de annexatie van de Krim en de militaire inmenging in het oosten massaal van Rusland afgekeerd, waardoor de Russische invloedssfeer flink is gekrompen. Rusland gaat in Belarus dus voorzichtiger te werk. Het steunt Loekasjenko met woorden, maar stuurde geen troepen. En de EU is ondertussen te druk met haar eigen problemen met COVID-19, Brexit en het opstandige Polen en Hongarije.’
U werkte als journalist en schrijfster veel in Oost-Europa en Rusland. Nu bent u een van de drijvende krachten achter Raam op Rusland, een platform dat een partnerschap heeft met de Universiteit Leiden. Wat doen jullie precies?
‘Wij zien onszelf als een kleine denktank die het gat tussen de wetenschap, de journalistiek en het algemene publiek wil overbruggen. Dat doen we bijvoorbeeld door op onze website veel Russische auteurs aan het woord te laten die hier nog onbekend zijn. Ook organiseren we goedbezochte publieksevenementen, mede mogelijk gemaakt door de universiteit. Zo hadden we vorig jaar op de Campus Den Haag Michail Chodorkovski op bezoek, een van Poetins bekendste tegenstanders. En onze samenwerking levert ook de universiteit heel wat op: studenten kunnen bij ons stage lopen, hun scriptie schrijven en publiceren en de kneepjes van het journalistieke vak leren. Het is een win-winsituatie voor ons én voor de universiteit.’
Tekst: Merijn van Nuland
Over Laura Starink
Laura Starink (1954) studeerde Slavische taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Ze werkte bijna dertig jaar als journalist voor NRC Handelsblad, als verslaggever, lid van de hoofdredactie en correspondent in Moskou.
Daarnaast schreef ze verschillende boeken over Rusland en Oost-Europa. Post uit Rusland, het meest recente boek, verscheen in 2020 bij uitgeverij AtlasContact. Het bestrijkt bijna een halve eeuw reizen naar Rusland.